Microsoft Word Moliyaviy hisob

5.2. Uzoq muddatli investitsiyalarning tarkibi. Qimmatli qog’ozlar, aktsiyalar, 
obligatsiyalar, zayomlar va boshqalar 
O’zbekiston Respublikasida bozor elementlarining rivojlanishi asosiy yo’nalishlar 
bo’yicha belgilab olingan hamda shu yo’l bilan og’ishmay amalga oshirib borilmoqda. 
Hozirgi kunda iqtisodiyotda foydalanilmayotgan aylanma mablag’larini aylanishga jalb 
etish hamda qimmatli qog’ozlar bozorini rivojlantirish davr talabi bo’lib hisoblanadi. 
Bizning respublikamizda qimmatli qog’ozlarning rivojlanishi Vazirlar Mahkamasi 
tomonidan chiqarilgan qarorlar va yo’riqnomalar hamda Markaziy bank tomonidan 
chiqarilgan nizomlarda o’z aksini topgan. Qimmatli qog’ozlarni rivojlantirish uchun fond 
birajalari tashkil topgan. 
O’zbekistonda qimmatli qogozlar bozorining muhim bo’g’ini davlat qisqa muddatli 
obligatsiyalari bozori hisoblanadi. uning yuzaga kelishini Vazirlar Mahkamasining 1996 yil 
26 martdagi "O’zbekiston Respublikasida qisqa muddatli davlat obligatsiyalarini chiqarish 
to’g’risida"gi qarori chiqishi bilan bog’liq deb hisoblash mumkin, shundan keyin uch oylik 
zayom - qisqa muddatli obligatsiyalar muomalaga chiqarilgan edi. 
Davlat qisqa muddatli obligatsiyalari yuzaga kelishi bilan tijorat banklari uchun 
mablag’larni qo’yish va daromad olishning qo’shimcha usuli, hukumat organlari uchun esa 
davlat byudjeti kamomadini moliyalashning noinflyatsiyaviy usuli paydo bo’ldi. 
Ta’kidlash lozimki, banklarning qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalariga ma’lum 
cheklanishlar, masalan, bankning moliyaviy institutlardan tashqari xo’jalik yurituvchi 
sub’ektlar ustav kapitalining 20 foizidan ortig’iga ega bo’lmaslik; bankning oldi-sotdi uchun 
nodavlat qimmatli qog’ozlarga qo’yilmasi hajmi birinchi darajali bank regulyativ 
kapitalining 25 foizidan oshmaslik shartlari qo’yilgan. Ushbu cheklanishlar banklarning 
tavakkalchiligini kamaytirishga, bank aktivlarini diversifikatsiyalashga, moliyaviy va 
likvidlik holati belgilangan me’yorlar doirasidan chiqib ketmasligiga, Yakuniy natijada esa 
bank omonatchilari va kreditorlarining mol-mulkini himoya qilishga qaratilgan. 
Hozirgi vaqtda banklar davlat qisqa muddatli obligatsiyalari bozorining eng faol va eng 
yirik qatnashchilaridir. Qimmatli qog’ozlar portfelini shakllantirish maqsadida tijorat 
 
129

---

banklari jalb qilgan mablag’larning 60 foizga yaqini davlat qisqa muddatli obligatsiyalariga, 
qolgan qismi - xo’jalik yurituvchi sub’ektlar aktsiyalari va obligatsiyalariga to’g’ri keladi. 
Banklarning qimmatli qog’ozlar bilan bog’liq faoliyati tahlili shuni ko’rsatadiki, 
amaldagi qonunchilikning ba’zi nomutanosibliklari mazkur bozor ishtirokchilarining 
faolligini oshirishga salbiy ta’sir ko’rsatmoqda. Masalan, "Toshkent" Respublika fond 
birjasida "aktsiyalar kotirovkasi" etarli darajada shakllanmagan ayni vaqtda aktsiyalar 
muomalaga nominal qiymati bo’yicha kiritilib, aktsiyalarga haq to’lash yilning turli 
davrlarida amalga oshirilsada, dividendlar bir xil to’lanishi aktsiyalar uchun dastlabki 
davrda haq to’lagan aktsiyadorlarning huquqlariga zid kelish muammosini yuzaga 
chiqarmoqda. Aktsiyalar muomalaga kiritilish vaqtida yillik dividend to’lashning taxminiy 
hisobidan kelib chiqqan holda, emitent tomonidan aktsiya nominal qiymatiga "qo’shimcha 
qiymat" bilan hisoblangan narxda sotilishi "o’z aktsiyalari narxini kotirovkalash" deb 
hisoblanadi. Qonunchilik talablariga muvofiq narxlarni emitentlarning o’zlari 
kotirovkalashiga yo’l qo’yilmaydi. 
Hukumatimiz tomonidan qimmatli qog’ozlar egalariga doir qo’yilayotgan imtiyozlar 
investorlarning ushbu bozorga bo’lgan qiziqishini oshirmoqda. Xususan, 2001 yilning 22 
iyunida qabul qilingan "Naqd pul muomalasini mustahkamlash va tijorat banklarining 
mas’uliyatini oshirishga doyr qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida"gi Qarorga muvofiq 
aholining omonat (depozit) sertifikatlardan olingan daromadlari soliqdan ozod etilishi faqat 
banklar tomonidan emissiya qilinadigan qimmatli qog’oz- depozit sertifikatlarning 
muomalada ko’payishiga ijobiy ta’sir etdi. 
2001 yilda tijorat banklarining 2,5 mlrd. so’mlik omonat (depozit) sertifikatlari davlat 
ro’yxatiga olindi. Omonat (depozit) sertifikatlari bo’yicha daromadlilik darajasi muomalada 
mu’dati va sotib olinadigan qiymatidan kelib chiqib, yillik 84 foizgacha belgilangan. 
Omonat kassa sertifikatlari - bu qimmatli qog’ozning shunday bir turiki, u egasiga 
omonat kassaga saqlash yoki foydalanish uchun vaqtincha pul qo’yish huquqini beradi. 
Belgilangan muddat o’tgandan keyin qog’oz egasi pulni hamda puldan foydalanganligi 
uchun ma’lum miqdorda foiz oladi. 
Qimmatli qog’ozlar Markaziy bank tomonidan ishlab chiqiladi va muomalaga 
qo’yiladi. Muomalaga qo’yilishda iqtisodiyotning to’lov qobiliyati hamda ularning faoliyati 
bo’yicha o’rganilib naqd shakldagi qimmatli qog’ozlarga va naqdsiz shakldagi qimmatli 
qog’ozlarga bo’linadi. Hozirgi kunda bizda asosan naqdsiz shakldagi qimmatli qog’ozlar 
rivojlanmoqda. 
Qimmatli qog’ozlar bozoriga oid atamalar lug’atida sertifikatlarga quyidagicha ta’rif 
berilgan: 
Depozit sertifikatlari - bu pul mablag’lari omonatga qo’yilganligi to’g’risidagi, 
omonatchi yoki uning huquqiy vorisining belgilangan muddat tugaganidan keyin omonat 
 
130

---

summasini va unga tegishli foizlarni olishga bo’lgan huquqini tasdiqlovchi bank-emitent 
guvohnomasidir. 
Sertifikatlarning ikki turi mavjud: 1) xo’jalik yurituvchi sub’ekt uchun; 2) aholi uchun. 
Jamg’arma banki aholi o’rtasida sotish uchun sertifikatlar chiqaradi; maxsus va tijorat 
banklari esa xo’jalik yurituvchi sub’ektlar uchun sertifikatlar chiqarish huquqiga ega. 
Tijorat banklari veksellar bozori, depozit bozori va jamg’arma sertifikatlarini 
shakllantirish 1994 yil oxiri 1995 yil boshida ularni chiqarish va muomalada bo’lishini 
tartibga solishga doyr hujjatlar tuplami qabul qilinishi bilan amalga oshirila boshladi. 
1995-1996 yillarda tijorat banklari va yirik xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’rtasida 
veksel shov-shuvi ko’zatildi. Respublikada veksel muomalasini tartibga soluvchi me’yoriy 
va qonuniy hujjatlar tuplami qabul qilingan edi. 
Muntazam noto’lovlar sharoitida xo’jalik sub’ektlari ularga o’tish davrida ko’pgina 
qiyinchiliklardan ko’tilishi vositasi sifatida qaradilar. Lekin veksel muomalasi shov-shuv 
bosqichidan o’tib, asta-sekin so’na boshladi. Bu birmuncha darajada veksel kreditlarining 
qaytarilmaganligi, ularning aniq belgilangan maqsadsiz ishlatilishi va boshqa 
suiste’molliklar bilan bog’liq bo’ldi. Veksel muomalasini davlat tomonidan tartibga solish 
jarayoni, me’yoriy-huquqiy bazada moslashuvchan o’zgarishlar qilish vositasiga binoan 
kechmoqda. 
O’tish davri iqtisodiyoti sharoitida bir qancha holatlarga ko’ra, qimmatli qog’ozlarning 
ko’pgina istiqbolli imkoniyatlaridan foydalanilmasligi mumkin. Xususan, O’zbekiston 
Respublikasi Markaziy banki tomonidan 1997 yil 29 martda tasdiqlangan ""Veksellar 
chiqarish va ularning muomalada bo’lishi qoidalari" ga o’zgarishlar va qo’shimchalar"da 
veksellardan xo’jalik oborotida foydalanish cheklanadi. Shunday qilib tijorat banklari 
tomonidan veksel kreditlari berilishi vaqtincha to’xtatilgan, veksellarni trast boshqaruviga 
berish ham ta’qiqlab qo’yilgan. Katta ishonchlilik va kafotlanish maqsadida har qanday 
xo’jalik yurituvchi sub’ektning vekseli bank tomonidan kafolatlangan bo’lishi, ya’ni 
avallashtirilishi lozim. Avalni majburiy tarzda rasmiylashtirish O’zbekiston Respublikasi 
Markaziy bankining "Tijorat banklari tomonidan veksel kafolatnomasini rasmiylashtirish 
tartibi" to’g’risida 1997 yil 29 martdagi xati bilan amalga kiritilgan. Tijorat banklari uchun 
bu qo’shimcha tavakkalchilik bilan bog’liqdir. Veksellar 12 ta tijorat banklari tomonidan 
chiqarilgan, biroq yuqorida ko’rsatilgan sabablarga ko’ra, veksellarni chiqarish to’xtatilgan. 
Aktsiya - aktsionerlik jamiyatining ustav fondiga yuridik yoki jismoniy shaxs muayyan 
hissa qo’shganidan guvohlik beruvchi, aktsiya egasining mazkur jamiyat mulkidagi 
ishtirokini tasdiqlovchi hamda unga dividend olish va qoida tariqasida ushbu jamiyatni 
boshqarishda qatnashishi huquqini beruvchi, amal qilish muddati belgilanmagan qimmatli 
qog’ozdir. 
 
131

---

Aktsiya aktsionerlik jamiyatlari, xo’jalik yurituvchi sub’ekt, tashkilotlar, tijorat 
banklari va kooperativlar tomonidan muomalaga chiqariladi. Aktsiya o’z egasiga xo’jalik 
yurituvchi sub’ekt oladigan foydaning bir qismini dividend tariqasida olish huquqini beradi. 
Aktsiyalarning quyidagi turlari chiqariladi: 
• 
mehnat jamoalarining aktsiyalari;  
• 
aktsiyador jamiyatlarning aktsiyalari;  
• 
korxona aktsiyalari. 
Mehnat jamoalarining aktsiyalari xo’jalik yurituvchi sub’ekt, birlashma, kooperativlar, 
ijara asosida ishlaydigan boshqa xo’jalik yurituvchi sub’ekt va tashkilotlar tomonidan 
chiqarilib, shu mehnat jamoalari a’zolarigagina sotiladi. 
Aktsionerlik jamiyatlarning aktsiyalari shu jamiyat a’zolari o’rtasida tarqatiladi. Bu 
aktsiya egalarining boshqa aktsiya egalaridan farqi shundaki, aktsionerlik jamiyati tarqatib 
yuboriladigan bo’lsa, uning mol-mulki jamiyat a’zolari o’rtasida taqsimlanadi. Aktsionerlik 
jamiyatida aktsiyalar chiqarish uning ustav fondi miqdorida amalga oshiriladi. 
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt aktsiyalari xo’jalik yurituvchi sub’ekt, tashkilot, 
kooperativlardan tashqari, tijorat banklari, xo’jalik jamiyatlari va ittifoqlari, xo’jalik 
assotsiyatsiyalari tomonidan chiqariladi. Bu xo’jalik yurituvchi sub’ekt aktsiyalari boshqa 
xo’jalik yurituvchi sub’ekt va tashkilotlar, ixtiyoriy tarzda to’zilgan jamiyatlar, banklar 
hamda kooperativlarga tarqatiladi. 
Aktsiyani uning egasi meros qilib hohlagan odamiga qoldirishi yoki taqdim etishi 
mumkin. Aktsiya shaxsiy mulk hisoblanadi. Aktsiyani garov vositasi sifatida ishlatish 
mumkin. Aktsiyani hohlagan paytda o’z qiymati yoki o’z qiymatidan yuqori narxda sotish 
mumkin. Aktsiyaning bu xususiyatlarini yaxshi bilgan rivojlangan xorijiy mamlakatlar 
aholisining ko’pchiligi undan unumli foydalanmoqdalar va qo’shimcha daromad 
olmoqdalar. Ular qo’llariga naqd pul tushsa, qo’shimcha daromad manbai bo’lgan qimmatli 
qog’ozlarni sotib oladilar. 
O’zbekiston Respublikasida aktsiyani turi bo’yicha chiqarish to’zilmasida oddiy 
aktsiyalar ko’pchilik qismini tashkil etadi. Imtiyozli aktsiyalarni chiqarish soni ham, hajmi 
ham kam. Biroq ular barqaror daromad olinishini ta’minlagani tufayli, jismoniy shaxslar 
e’tiborini ko’proq jalb etadi. Imtiyozli aktsiyalarni chiqarishdagi qiyinchiliklar ham 
obligatsiyalarni chiqarishga bog’liq sabablarga o’xshashdir. 
Qimmatli qog’ozlar bozori bizning iqtisodiyotimizda kundan-kunga rivojlanib 
bormoqda. U qarzdor yoki qarz beruvchining majburiyatlari sifatida ifodalanadigan, ularga 
berilgan muayyan shakldagi - qimmatli qog’ozlar deb ataladigan hujjatlar bilan 
tasdiqlanadigan mulkiy munosabatlarni nazarda tutadi. 
 
132

---

Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasi bozorida 4 xildagi qimmatli qog’ozlar 
mavjud: 
Davlatning 12 foizli ichki zayomi (1992-1994 yillarda emissiya qilingan) yoki 
davlatning xazina majburiyatlari. 
Davlatning qisqa muddatli obligatsiyalari. 
Tijorat banklarining depozit sertifikatlari. 
Aktsiyadorlik jamiyatlari, shu jumladan xususiylashtirilgan Davlat korxonalarining 
aktsiyalari. 
Davlatning xazina majburiyati - bu qimmatli qog’ozlarning shunday bir turiki, u ushbu 
qog’oz egasiga ma’lum summadagi pul mablag’ini byudjetga topshirish va buning evaziga 
ma’lum summada daromad olishni ta’minlaydi. Davlat xazina majburiyatlari 3 xil bo’ladi: 
• 
uzoq muddatli xazina majburiyatlari;  
• 
o’rta muddatli xazina majburiyatlari;  
• 
qisqa muddatli xazina majburiyatlari. 
Uzoq muddatli xazina majburiyatlari davlat tomonidan 5 yildan 25 yilgacha muddatga 
chiqariladi. uzoq muddatli xazina majburiyatlarini sotish qiymatini belgilash tartibi Moliya 
vazirligi tomonidan belgilanadi. 
Xazina majburiyati bo’yicha daromad to’lash qog’oz sotib olingandan keyin bir yil 
o’tgandan so’ng amalga oshira boshlanadi, bunda majburiyatni qaytarish ma’lum miqdorda 
foiz to’lash bilan amalga oshiriladi. 
O’rta muddatli xazina majburiyatlari 1 yildan 5 yilgacha muddatda, qisqa muddatli 
xazina majburiyatlari esa 3, 6, 12 oy muddatga chiqariladi. Bu qimmatli qog’ozlarning kesib 
olinadigan bo’lagi (auktsion) bo’lmaydi. 
Obligatsiya - bu qimmatli qog’ozlarning bir turi bo’lib, o’z egasiga belgilangan ma’lum 
muddatda uning qiymatini qaytarib olish huquqini beradi. Qiymati qaytarilishi bilan birga 
belgilangan miqdorda foiz ham to’lanadi. Obligatsiyaning hamma turlari xo’jalik yurituvchi 
sub’ekt va aholi o’rtasida ixtiyoriy ravishda tarqatiladi. 
Qimmatli qog’ozlar bozoriga oid atamalar lug’atida obligatsiyaga quyidagicha ta’rif 
berilgan: 
Obligatsiya - uning egasi pul mablag’lari berganligini tasdiq etuvchi va qimmatli 
qog’ozlarning belgilangan qiymatini ularda ko’rsatilgan muddatda, qayd etilgan foiz 
to’langan holda, basharti obligatsiyalarni chiqarish shartlarida o’zgacha qoidalar nazarda 
to’tilmagan bo’lsa, doblat majburiyatini tasdiqlovchi qimmatli qog’ozdir. 
 
133

---

Obligatsiyaning quyidagi turlari chiqariladi: 
• 
ichki davlat zayom obligatsiyalari;  
• 
xo’jalik yurituvchi sub’ekt obligatsiyalari. 
Obligatsiyalarning hamma turlari pul ko’rinishida to’lanadi, ayrim hollardagina chet el 
valyutasi ko’rinishida to’lanishi mumkin. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar obligatsiyalarni 
xo’jalik yurituvchi sub’ekt mablag’i, jismoniy shaxslar (fuqarolar) esa o’z shaxsiy 
mablag’lari hisobidan sotib oladilar. Davlat zayom obligatsiyalarini sotishdan olingan 
mablag’ respublika byudjetiga hamda mahalliy byudjetlarga o’tkaziladi. 
Zayom obligatsiyalar banklar tomonidan tarqatiladi. Obligatsiyalar bo’yicha daromad 
auktsion, ya’ni qimmatli qog’ozlarning kesib olinadigan bo’lagi yoki zayom qiymati 
qaytarilayotgan vaqtda qiymatiga nisbatan ma’lum miqdorda foiz hisoblash yo’li bilan 
to’lanadi. 
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Tijorat banklariga litsenziya berish va ular 
faoliyatini tartibga solish departamentining ma’lumotlariga qaraganda, ko’pgina tijorat 
banklari bugungi kunda aktsiyadorlik banklaridir. Bank aktsiyadori iqtisodiyotning u yoki 
bu sohasidagi bozor talabi va taklifi tebranishlaridan ma’lum darajada kafolatlangan bo’ladi. 
Chunki, bank o’zi mablag’ qo’yayotgan tarmoqlarning ahvolini ko’zatib boradi va imkoni 
boricha o’z portfelini diversifikatsiya qiladi. Uzoq muddatli maqsadlarni amalga oshirish 
uchun investitsiyalarni yirik va o’rta tijorat banklari aktsiyalariga qo’yish ko’proq samara 
beradi.O’zbekistonda bugungi kunda Paxtabank va Sanoatqurilishbank kabi yirik 
banklarning aktsiyalari eng ko’p ommalashgandir. Hozirgi vaqtda ular ishining 
samaradorligi birmuncha yuqoridir. Davlat muassasalaridan to’zilgan banklarning 
ko’pchiligi ochiq turdagi aktsiyadorlik jamiyatlar hisoblanadi. Bu hol ularga bo’lgan 
ishonch darajasini oshiradi, ularga o’z mablag’i va jalb etilgan mablag’lari hajmini doimiy 
ravishda oshirib borishga, faol kredit siyosatini amalga oshirishga imkon beradi. 
Qimmatli qog’ozlar muomalasi deganda ularni sotish yoki xarid qilish, shuningdek, 
qonunchilikda nazarda to’tilgan qimmatli qog’ozlar egasining almashuviga olib keluvchi 
boshqa harakatlar tushuniladi. 
Qimmatli qog’ozlar dastlabki va ikkilamchi bozorlarda muomalada bo’ladi. 
Dastlabki bozor - bu qimmatli qog’ozlarni birinchi va qayta emissiyalari bozori bo’lib, 
unda sarmoyadorlar o’rtasida qimmatli qog’ozlarni dastlabki joylashtirilishi amalga 
oshiriladi. 
Dastlabki bozorning eng muhim vazifasi sarmoyadorlarga pul mablag’larini xarajatlash 
uchun qimmatli qog’ozning turini asosli ravishda tanlashga imkoniyat yaratuvchi 
axborotlarni to’liq ravishda ochib berishdan iboratdir. 
 
134

---

Ikkilamchi bozor deganda, ilgari dastlabki bozorda joylashtirilgan qimmatli qog’ozlarni 
muomalada bo’lishi tushuniladi. 
Ikkilamchi bozorning asosiy vazifasi qimmatli qog’ozlarning sotuvchilarini va 
xaridorlarini bir-biri bilan uchrashtirish hamda kapitalni samarali faoliyat doirasiga erkin va 
tez qo’yilishini ta’minlashdan iboratdir. 
Qimmatli qog’ozlar birja va nobirja (ko’cha) bozorlarida muomalada bo’ladilar. 
Birja bozori fond birjasi tushunchasini o’z ichiga oladi. Fond birjasi - bu maxsus 
uyushgan bozor bo’lib, unda eng sifatli qimmatli qog’ozlar muomalada bo’ladi va qimmatli 
qog’ozlar bilan amallarni mazkur birjada qimmatli qog’ozlar bozorning professional 
qatnashchilari amalga oshiradi. 
Nobirja bozori esa fond birjasidan tashqarida yuzaga keladigan qimmatli qog’ozlar 
bilan amallar qilishni o’z ichiga oladi. 
Bozorning rivojlanishi xozirgi kunda xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning o’zlarida 
aktsiyalarni chiqarishi va aktsiya bozorining rivojlanishiga o’z hissasini qo’shishdan 
iboratdir. Aktsiya chiqarish uchun xo’jalik yurituvchi sub’ektlar ustav kapitalidagi 
mablag’larning holati bo’yicha aktsiya chiqarish huquqiga egadir. Aktsiyalarni sotishda 
xo’jalik yurituvchi sub’ekt va tashkilotlar fond birjalariga murojaat qilishsa maqsadga 
muvofiq bo’ladi. 
Qimmatli qog’ozlar bozorini tashkil qilishda asosiy rolni banklar orqali nazorat qilish 
maqsadga muvofiqdir. Bunday nazorat turining rivojlanishi natijasida rivojlangan 
mamlakatlar tajribalarida ijobiy natijalarga erishilgan. Hozirgi kompyuterlashtiriligan 
davrda internet tizimi orqali jahonning rivojlangan mamlakatlarida qimmatli qog’ozlarning 
rivojlanib borishi asosiy ko’zga tashlanib turibdi. 
Qimmatli qog’ozlarni bizning respublikamizda muomalaga chiqarish hozirgi kunda 
Markaziy bank tomonidan amalga oshiriladi. Amaliyot o’tash jarayoni shuni ko’rsatdiki, 
hozirgi paytda respublikamizda ayrim yirik xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda hisob-kitob 
muammolari vujudga kelmoqda. Buni oldini olishda bizning fikrimizcha Markaziy bank 
bilan Moliya vazirligi kelishilgan holda moliyaviy jixatdan barqaror bo’lgan xo’jalik 
yurituvchi sub’ektlarga mustaqil ravishda muomalaga to’lov vositasi sifatida qimmatli 
qog’ozlarni chiqarish zarur. 
Moliyaviy investitsiyalarning tahliliy (tafsiliy) hisobi qimmatli qog’ozlar turlari va 
investitsiya ob’ektlari (qimmatli qog’ozlarni sotuvchi xo’jalik yurituvchi sub’ektlar, xo’jalik 
yurituvchi sub’ekt ishtirokchisi bo’lgan boshqa xo’jalik yurituvchi sub’ektlar, qarz oluvchi 
xo’jalik yurituvchi sub’ektlar va hokazo) bo’yicha yuritiladi. Moliyaviy investitsiyalarga oid 
xarajatlarni 0600 - "Uzoq muddatli investitsiyalar", 5800 - "Qisqa muddatli investitsiyalar" 
schyotlari debeti bo’yicha pul mablag’lari va investitsiyalar sifatida berilgan boshqa mol-
mulklarni hisobga olish schyotlari bilan korrespondentsiyada aks ettirish lozim. 
 
135

---