Microsoft Word maq boburshoh ziyouz com doc

www.ziyouz.com кутубхонаси 

5

 

Oshiq sevgilisining qomatini 

alif

ga, qoshini 

yo

 harfiga o‘xshatib, uni «oy» deb da’vo qilmoqda. 

Zotan,

 alif,

 

yo

 harflaridan 

oy

 so‘zi hosil bo‘ladi... 

Endi harf aytilmaydigan murakkab istixroj qatnashgan bayt namunasini ko‘raylik: 

 

Og‘ziyu ikki zulfu qadi bo‘lmasa manga, 

Rayhonu sarvu g‘uncha ko‘rardin maloldur. 

 

Adabiy an’anaga ko‘ra og‘iz «mim» harfiga, zulf «lom» harfiga va qad — «alif» harfiga o‘xshaydi. 

Ana shuni nazarda tutgan holda harflarni tizsak, eski yozuvda matndagi «malol» so‘zi hosil bo‘ladi. 

Ko‘pincha mutaxassislar ham istixrojning bu turini hadeganda ilg‘ayvermaydilar. Chunki hozirgi 

baytda tahlilchi diqqatini avvalo og‘izni g‘uncha, zulfni rayhon, qadning sarvga o‘xshashligi sistemasi 

o‘ziga tortadi va u beixtiyor baytdan laf va nashr san’atini kuzatadi. 

G‘azallarining asosiy qismi o‘ta sodda, mislsiz mahorat bilan bitilgan sahli mumtane’ mahsulidir: 

 

Ey yuzi nasrin, qomati shamshod, 

Necha qilursen jonima bedod? 

 

Sen kibi purkor, shevasi bisyor, 

Bilmadi, ey yor, hech kishi yod. 

 

Javrda nodir, zulmda mohir, 

Ishvada qodir, g‘amzada ustod. 

 

Yor g‘amidin, hajr alamidin, 

Sabr kamidin nolayu faryod! 

 

Boburi bedil, ey buti qotil, 

Javrunga moyil, zulmunga mu’tod. 

 

Sahli mumtane’ — ko‘rinishidan oson, jo‘ngina tuyuladigan, aslida esa, bunday yoza olish juda 

murakkab bo‘lgan antiqa bayon uslubidir. Bu uslubni biz Bobur va Mashrab ijodidagina kuzatamiz, 

xolos. Yuqoridagi g‘azal bichimi kishi egnida tarang turadigan nafis ustki kiyimni eslatadi. An’anaviy 

tashbeh bichim tarangligi tufayli o‘zgacha ta’sir kuchiga ega bo‘ladi. Qisqa misralarning ichki qofiyalar 

bilan ta’minlangani, ularning har birini yana ikki bo‘lakka bo‘ladi. Natijada bayt tinglovchida to‘rtlik 

kabi taassurot qoldiradi. Bu esa jarangdorlikni yanada kuchaytiradi: 

 

Javrda nodir, 

Zulmda mohir, 

Ishvada qodir, 

G‘amzada ustod. 

 

Shu birgina baytning poetik fazilatlarini bir daftar qilib sharhlasa arziydi. Ikkitagina misrada 

yaratilgan ma’shuqa timsoli fe’l-atvorining ko‘pqirraliligiga e’tibor beraylik. Yangicha poetik shakl 

mo‘’jiza sodir etib, an’anaviy fikrlarga yangidan jon ato etgan, zalvor bergan, ohorli qilgan. Ulkan 

polotno miniatyuraga nisbatan ta’sirchan ekanligi san’atshunoslikda ma’lum. Ammo Bobur shu 

ta’sirchanlikni teskari amaliyotda yuzaga chiqargan. 

Ulkan polotno — dostonlardagi tasvirni jajji bayt — miniatyura holatiga keltirib mo‘’jiza yaratgan. 

Shu birgina baytda shoir ishvada qudratli, g‘amza qilish(ko‘z suzish)da ustoz darajasidagi, 

---

Boburshoh: shoir va adib