Microsoft Word kartografiya doc

 
Bu joyga tegishli diagrammalar usuli
 
ё
rdamida kartalarda tasvirlangan 
voqea va h’odisalar absolyut va nisbiy miqdorlarda kwrsatilishi mumkin. 
Miqdorlar h’ar xil diagrammalar, shkalalarga bwlingan grafiklar shaklida 
ifodalanadi (46-rasm). Masalan, biror joyining wrtacha yillik h’avo h’arorati, oylik 
ё
g’in-sochin miqdori, qor qoplami qalinligi, dar
ё
larning yillik suv sarfi, 
shamolning kuchi, ywnalishi va boshqalar shular jumlasidandir. 
Diagrammalarda miqdor kwrsatkichlarning wzgarishini h’am berish mumkin. Bir 
joyga tegishli diagrammalar asosida shu joy twg’risida zarur malumot olish 
mumkin. Masalan, Toshkent viloyatida joylashgan meteorologik stantsiyalarning 
va gidrologik postlarning kwrsatkichlari asosida diagramma tuzilib, shu 
h’ududning obi-h’avosi va suvi twg’risidagi malumotga ega bwlish mumkin. 

---

66
46-rasm. 
Bir joyga tegishli 
diagrammalar usuli.
Bu usul 
ё
rdamida dar
ё
suvining 
h’aroratini, muz erish vaqti va suv 
sath’ini oylik wzgarishini kwrsatish 
mumkin. 
 
4.4. Areallar usuli
Areallar usuli kartografiyada 
keng ishlatiladi (lotincha «area» 
maydon, makon, h’udud degan 
manoni anglatadi). Areallar usuli bilan 
tuzilgan kartalar h’am 
umumgeografik, h’am mavzuli 
kartalardir. Topografik va mavzuli 
kartalarda wrmonzorlarni, 
ekinzorlarni, qum bosgan erlarni 
tasvirlashda areallar usuli kwp 
ishlatiladi. Areallar usuli kwproq 
maydon va makon bilan bog’liq 
bwlganligi uchun kwproq wsimlik 
(geobotanik), zoogeografik, landshaft 
va 
47-
расм
.
Ареаллар
усулининг
x
ар
хил
кўриниши
.

---

67
geomorfologik kartalarni tuzishda ishlatiladi. Bu usul tarixiy kartalarda h’am foy-
dalaniladi. Masalan, xalq qwzg’oloni bwlgan joylar aloh’ida ajratilib ranglar 
ё
ki 
shtrix chiziqlar bilan chizilib kwrsatiladi. Areallar usulida voqea va h’odisalar 
sodir bwla
ё
tgan joylarning chegaralari nuqtalar, chiziqlar bilan belgilanib, ichi 
belgilar, ranglar
ё
ki shtrixlar bilan twldiriladi. Bazan voqea-h’odisalarning
nomlari h’am 
ё
zib qwyiladi.
Bu usulida kwrsatilgan voqea va h’odisalarni 2 xil rangda
ё
ki chiziqda
berish bilan mazmunini boyitish mumkin. Masalan, Wzbekistonda paxtani 
ekiladigan paxta naviga qarab ingichka tolali paxta va oddiy tolali paxta 
ekiladigan h’ududlarga ajratish mumkin. Bazan areallar usuli belgilar usuliga 
wxshab ketadi. Lekin ular bir-biridan quyidagi xususiyati bilan farq qiladi.
Masalan, Wzbekistonda sholi ekiladigan maydonlar birorta chegara bilan
(chiziq 
ё
ki nuqta) ajratilib, ichida rang 
ё
ki belgi berilsa areal usul bwladi. Agar 
sholi ekiladigan erlar shartli belgi 
ё
ki badiiy belgi bilan ifodalansa, u voqea 
maydoni emas, balki wrni kwrsatilsa, belgilar usuli deb yuritiladi.
Wzbekiston geografik atlasidagi (1999) zoogeografik, wsimlik, tuproq kartalari areallar usulida tasvirlangan. 
Shuni aytib wtish kerakki, areallar usulida miqdor kwrsatkichlar berilmaydi. Bazan sifatli rang usuli va teng
chiziqlar usuli bilan tuzilgan kartalar areallarga wxshab ketib, ularni farq qilish juda qiyin. Lekin ayrim h’ollarda
areal ichiga miqdor kwrsatkich berilishi h’am mumkin, bu h’olatda u boshqa usulga aylanib qolmaydi. Masalan, 
Wzbekistonda shwr bosgan erlarning areali chegara bilan kwrsatilib, ichiga esa maydoni raqamda
kwrsatilishi mumkin.