Microsoft Word islom hazorasi ziyouz com doc

“Tishlaringizni misvok bilan tozalab yuringlar va 
tozalikka odat qilinglar”, “Agar ummatimga mashaqqat bo‘lmaganida edi, har 
namozdan oldin misvok qilishga
(ya’ni, tish tozalishga) 
buyurar edim”
,
deb ta’lim 
berganlar. Janobi Rasulullohning (s.a.v.) bu ko‘rsatmalari bejizga bo‘lmagan. Misvok 
tekshirib ko‘rilganda, unda ko‘plab foydali va xushbo‘y moddalar borligi aniqlandi. 
Vaholanki, hozirgi zamonaviy tish cho‘tkalari g‘arbda 1806 yildan urfga kira boshlagan. 
Musulmonlar kuniga bir necha marta yuvinib, tozalanadilar. Haftasiga albatta 
hammomda yoki uylarida g‘usl qiladilar. Kiyimlarini, hovli-joylarini, ibodat o‘rinlarini toza 
tutadilar. Chunki bu – Islomning talabi. Islom esa – tozalik dini, nazofat dini, pokizalik 
esa – dinning yarmidir. 
Musulmonlar tozalik haqida ana shunday bosh qotirib yurishganida, Ovro‘pada kishilar 

---

Islom hazorasi. Ahmad Muhammad 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
60
yuvinmasdan, yiliga bir marta paxtani ho‘llab artinishgan, cho‘qintirish paytidagi maxsus 
“vaftiz” suvining ta’siri ketib qolmasin, deb suvdan seskanishgan. Hattoki, mashhur 
Versal saroyida umuman hojatxona bo‘lmagan. O’rta asrlar Frantssiyasida saroy va 
teatrlarning birortasida hojatxona bo‘lmagan bir paytda Istanbulda 1400 ga yaqin 
shunday joy bo‘lgan. 
O’sha paytlarda Ovro‘pada oqar suvda, hammomlarda yuvinish nimaligini bilishmasdi. 
Ammo shu davrda Markaziy Osiyoga safar qilgan sayyohlardan biri Samarqand shahriga 
shunday ta’rif bergandi: 
“Shaharda karvonsaroylar ikkita, mashhur hammomlar uchta 
bo‘lgan. Ulardan ikkitasi “Xo‘ja Ahror hammomlari”, uchinchisi esa Hammomi Miriy, deb 
atalgan”
. 1558 yili Buxoroga safar qilgan ingliz sayyohi va tarixchisi Antokiy Jenkinson 
o‘z xotiralarida shunday deb yozgan: 
“23 dekabrda Baqtriya yeridagi Buxoro shahriga 
keldik. Shahar juda katta, uylarning ko‘pi loydan qilingan, ammo shaharda tosh uylar, 
shohona qurilgan va oltin suvi bilan naqshlangan masjid-madrasalar hamda minoralar 
ham ko‘p. Ayniqsa, hammomlar shunaqangi ko‘rkam qurilganki, dunyoda bunaqasini 
uchratmagandim. Ularni ta’riflashga ancha vaqt ketadi”.
O’n oltinchi asrda Xollandiya elchisi Baron de Busbek Usmoniylar mamlakatiga 
safaridan so‘ng shunday degan ekan: “E, bu odamlarning kasal bo‘lishi aniq. Baliqlar 
kabi suvda “shalop-shulup” qilib yuvinishadi. Shunchalar ham ko‘p yuvinish mumkinmi?” 
Hammomlarni qo‘yaturaylik, Usmonli saltanat shaharlarida bizdagi sardobalarga 
o‘xshash, har biri san’at darajasiga ko‘tarilgan yuzlab chashmalar (zamonaviy 
tahoratxonalar) bo‘lgan. 
Ibrohim Rafiqning “Tarix shuuri” kitobida yozilishicha, Valiy laqabli Boyazid ikkinchi 
hukmronligi davrida Istanbulga Maskov knyazining Mixail Plachnet ismli elchisi tashrif 
buyurgan. Undan yoqimsiz hid anqib turgani sababli uni yuvintirish uchun hammomga 
olib borishgan. Umrida hammomni ko‘rmagan elchi yuvinishga, ich kiyimlarini 
almashtirishga ko‘nikolmay, hammomdan qochib chiqqan va tezda Istanbulni tark etgan. 
1600 yillarda Ispaniya inkvizitsiyasi musulmonlarni ommaviy qirg‘in qilgani tarixdan 
ma’lum. g‘arb tadqiqotchilarining kundaliklarida yozilishicha, johil hukmdorlar musulmon 
ispanlarni tozaligiga, qo‘ltiq osti mo‘ylarining olinganiga qarab, nasroniylardan ajratib 
qatl qilgan ekan. 
Musulmonlar nafaqat tozalikda, kiyinish, ovqatlanish madaniyati sohasida ham 
ovro‘paliklarga o‘rnak bo‘lishgan. Birgina ovqatlanish xususida Payg‘ambarimiz sollallohu 
alayhi vasallamdan o‘nlab hadislar vorid bo‘lgan. U zoti bobarakot ummatni ko‘p taom 
yeyishdan qaytarganlar. Buning zararlari va oqibatlarini bugungi kunda hozirgi tibbiyot 
fani ham, odamlar ham yaxshi tushunib qolishdi. 
Payg‘ambar alayhissalom kechqurun yotishdan oldin suv va taom solingan idishlar 
ustini yopishni, siniq, darz, labi uchgan idishlarni ishlatmaslikni buyurganlar. O’sha 
joylarda turli zararli narsalar (mikroblar) bo‘lishini hali zarrabin (mikroskop) kashf 
etilmasdan o‘n to‘rt asr avvaldan ko‘ra bilganlar. U zot ovqat oldidan va keyin qo‘l 
yuvish, ovqatga puflamaslik, xotirjam, o‘tirib ovqatlanish, taomni issig‘icha iste’mol 
qilmaslikka ham targ‘ib qilganlarki, bularning hammasida ham hikmat bor. 
Vaholanki, g‘arbda ovqatlanish sohasidagi madaniyat juda orqada edi. Birgina misol 

---

Islom hazorasi. Ahmad Muhammad