Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

TUSTARIY, Abu Muhammad Sahl ibn Abdulloh (taxm. 818-896) - ilk mutasavviflardan, 
mutafakkir. Tustar (Shushtar)da arab yoxud fors mavoli oilasida tug‘ilgan. So’fiylik 
ta’limini amakisi Muhammad ibn Savvardan olgan. Yoshligida Basra va Obodonga borib 
shayx Abu Habib Hamza al-Obodoniydan ta’lim olgan. 834 y. Makkaga hajga borib, 
mashhur Zu-n-Nun al-Misriyni uchratgan va unga shogird tushib, g‘oyaviy merosxo‘ri 
bo‘lgan. Tustarga qaytgach, T. deyarli yigirma yil zohidlikda yashagan: doimiy ro‘za 
tutib, yolg‘izlikni ixtiyor etgan, tunlari bedor bo‘lgan va b. Faqat Zu-n-Nun vafotidan 
so‘ng (860 y.) u ochiq va’z bilan chiqishga jur’at etgan va bu bilan ko‘plab tarafdorlar va 
raqiblar orttirgan. Raqiblarining tazyiqi, siyosiy notinchlik (safforiylar isyoni, qul-zanjiylar 
qo‘zg‘oloni) T.ni Basraga ko‘chishga majbur qilgan. Bu yerda u umrining oxiriga qadar 
solih amallar va mudarrislik bilan shug‘ullangan. T.ni o‘nga yaqin asarlar yozgan deb 

---

Islom Ensiklopediyasi 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
294
hisoblashadi. Qur’onni majoziy talqin qilgan T. bir qator qoidalarni olg‘a surgan, ular 
so’fiylik gnoseologiyasi, kosmogoniyasi va psixologiyasiga katta ta’sir ko‘rsatgan. Uning 
fikricha, olam yaralishidan avval insonlarning ruhdari va xudo o‘rtasida "bitim" (miysoq) 
imzolangan; ruhdar xudoni o‘zlarining egasi, rabbi deb e’tirof etishgan (Qur’on, 7:17) va 
o‘zlarini Uning panohiga topshirishgan. Buning evaziga ularga Qiyomat kuni "Haqning 
jamolini ko‘rish baxti" (mushohadat al-haqq) ato etilgan. 
T. shogirdi Muhammad ibn Salim va uning o‘g‘li Ahmad ibn Salim Basrada ilohiyot 
maktabi barpo etishgan, u as-salimiya deb nomlangan. Bu maktab T. qarashlarini 
keyinga avlodga yetkazgan. 
 
 
TO’FON (arab. - suv toshqini) - yahudiy masihiy va islom dinlarining ilohiy kitoblarida 
naql etilgan olamning suv bosishi. Qur’oni karimning bir necha oyatlarida bu voqea Nuh 
payg‘ambar davrida sodir bo‘lgani qayd etilgan. T. balosining ro‘y berishiga bois - Nuh 
(as) ko‘p yillar mobaynida o‘z qavmini Allohning yagonaligi va o‘zining payg‘ambarligini 
tasdiq etishga itoatsizlik qilmaslikka, soxta ma’budalarga sig‘inmaslikka chaqiradi. Lekin 
qavmi unga quloq solish o‘rniga uni masxara qilib kundan-kunga haddan oshaveradi. 
Toqati toq bo‘lgan payg‘ambar ular sha’niga duoi bad qilib ularga qirg‘in balosini 
Allohdan so‘raydi Duosi ijobat bo‘ladi. Allohning buyrug‘i b-:n u katta bir kema yasaydi 
va unga barch jonivorlardan bir juftdan oladi. O’zi va oila a’zolari ham kemaga 
minadilar. Qolgan barcha osiy insonlar va jonivorlar T natijasida halok bo‘ladi. Bu kema 
ko‘p qavatli bo‘lib, uning oldi qismi xo‘rozning boshi shaklida, orqa qismi esa, uning 
dumi ko‘rinishida bo‘lgan; rivoyatlarga ko‘ra, kemaga birinchi bo‘lib chiqqan jonzod - 
chumoli so‘nggisi - eshak va u bilan birga Iblis (Shayton) chiqib olgan. Kemada 
Odamatoning jasadi saqlangan. Bo‘ron to‘xtagach, Nuh (as) quruqlikni izlash uchun 
qarg‘ani yuborgan, biroq u yer va yegulikni topgach, qaytib kelmagan. So‘ngr kaptar 
yuborilgan, u yangi butoqcha olib kelgan Buning mukofoti evaziga kaptarga chiroyli 
shoda tuhfa etilgan, u shundan buyon barch kaptarlarning bo‘ynini bezab turadi. Nux 
kemasi Judiy deb nomlanuvchi tog‘ ustida to‘xtaydi. Keyingi ma’lumotlarga qaraganda 
kema qoldiqlari Ararat tog‘lari ustidan topilgan. 
 
 

---

Islom Ensiklopediyasi