Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

UMAVIYLAR - arab xalifalari sulolasi (661-750). Asoschisi - makkalik yirik savdogar va 
qurayshiylar zodagoni Abu Sufyonning o‘g‘li Muoviya. Qurayshlar Makkadagi badavlat 
qabilalardan hisoblangan. Muoviya xalifa Ali ibn Abu Tolib hokimiyatini tan olishdan bosh 
tortib, Damashqda o‘zini xalifa deb e’lon qilgan. 658 y.da ular o‘rtasida urush boshlandi. 
Uch oy davom etgan urush natijasiz tugadi. Ali vafoti (661)dan keyin arab zodagonlari 
va harbiy boshliqdar yordamida Muoviya xalifalik taxtini egallaydi. U. bir qancha 
ma’muriy va harbiy islohotlar (xalifa lavozimini nasliy merosga aylantirish, davlat 
xazinasi hamda davlat arxivini tashkil etish, arab tilini davlat tili deb e’lon qilish va b.) 
o‘tkazdilar. Bu tadbirlar U. davlatining harbiy-siyosiy va iqtisodiy qudrtini oshirdi.U, 
poytaxti Damashqda qoldi (shuning uchun adabiyotlarda U. hukmronligi davri Damashq 
xalifaligi deb ham ataladi). Suriya xalifalikning markaziy viloyatiga aylandi. U. davrida 
arablar sharkda Tabariston, Jurjon, Movarounnahr va Sindni, G’arbda Shim. Afrika va 
Ispaniyaning katta qismini bosib oldilar. U.ga qarshi xalq ko‘p marta qo‘zg‘olon qildi. 
747-750 ylarda Abu Muslim rahbarligidagi qo‘zg‘olon natijasida hokimiyat abbosiylar 
qo‘liga o‘tdi. U. avlodi deyarli qirib tashlandi. Ulardan bir kishi - Abdurrahmon tirik qolib 
Ispaniyaga qochdi va u yerda U. davlatining yangi sulolasiga asos soldi. U. xalifalari 
abbosiylar an’anasida asosan zo‘ravonlik bilan davlatni qo‘liga olgan, islomning to‘g‘ri 
yo‘lini buzib hukmronlik qilgan shaxslar sifatida baholandi. Abbosiylarning hokimiyatga 
kelishi islom hokimiyatining qayta tiklanishi deb ta’riflandi.  
 
 
UMAR ibn Xattob (ra) (taxm. 585-644) -dastlabki to‘rt xalifadan ikkinchisi (634-644). 
Islomni taxm. 616-y. qabul qilgan. Muhammad (sav)ning yaqin safdoshlaridan biri, u zot 
olib borgan barcha janglarda qatnashgan. Abu Bakrning xalifa bo‘lib saylanishining 
tashabbuskori, uning yaqin maslahatgo‘yi bo‘lgan. Abu Bakr (ra) o‘limidan avval U. 
(ra)ni o‘z o‘rniga tavsiya etgan va jamoat U. (ra)ga qasamyod qilgan. U. (ra)ning o‘n 
yillik xalifalik davrida islom Iroq, Suriya, Misr, Liviya, Eronning g‘arbiga tarqaldi. Arab-
musulmon saltanati tarkib topa boshladi. Uning davrida barcha asosiy ma’muriy-huquqiy 
muassasalar, avvalo, soliq-o‘lpon tizimi tuzildi. Bulardan eng muhimi fath etilgan 
yerlarni bo‘lib olinishini man etilishi va buning o‘rniga devon ro‘yxatiga kiritilgan barcha 
sahobalar va jangchilarga maosh (ato) va oziq-ovqat ulushi (rizq) to‘lashni joriy etish 
bo‘lgan. Musulmonlar jamoasi tez orada ruhoniylar idora etadigan davlatga aylandi. Bu 
hol U. (ra) xalifa unvoniga birinchi bo‘lib qo‘shimcha amir al-mo‘minin (mo‘minlar 
hukmdori) unvonini qabul qilishida ham ifodalandi. U yangi musulmon yil hisobi - hijriy 
yil taqvimini joriy etdi (rabi ul avval oyining 16 kuni - mil. 637 y. apr.). Har yili haj amali 
borasidagi diniy-huquqiy farmoyish ham U. (ra)ga nisbat beriladi. Sunniylar tarixiy 
an’anasida U. (ra)ni risoladagidek hukmdor, ya’ni taqvodor, kamsukum, musulmonlarga 
nisbatan adolatli, dushmanlarga beshafqat inson, "Umari odil", hukmronlik davrini esa, 

---

Islom Ensiklopediyasi