Microsoft Word Foydali qazilma end doc

4-§. Ma’dan tanalari shakllari 
 
Yer po‘stida foydali qazilmalar turli shakllarni hosil qilib yotadi. 
Ularning shakllari quyidagi to‘rtta yirik guruhga ajratiladi: 1) Izo-
metrik – bo‘yi, eni va qalinligi bir-biriga yaqin; 2) plitasimon – ikki 
o‘lchami yaqin va uchinchi o‘lchami kam; 3) quvursimon – bir o‘l-
chami uzun, ikki o‘lchami kam; 4) murakkab tanalar. 
1. Izometrik shakldagi ma’dan tanalariga quyidagilar kiradi: 
ma’danlashish massivi – ma’danli minerallar yalpi tarqalgan; 
shtokverk  – ko‘pincha turli tomonga cho‘zilgan va o‘zaro 
kesishuvchi ma’dan tomirlari va tomirchalari to‘plami. Bu ma’danli 
tomirlar ko‘pincha tog‘ jinslari orasida mavjud tektonik darzliklarda 
joylashadi. Bular cho‘kindi jinslar oralarida va intruziv jinslarning 
shiplarida va oralarida joylashadi. Bu shakl qalay, volfram, molibden, 
mis, oltin konlari uchun xosdir. 

---

 
17
Shtok  – ma’dan shakllarining izometrik ko‘rinishida bo‘lib, 
xrom, mis va ba’zan polimetall konlarida uchraydi.  
Uya shakli – odatda uncha katta bo‘lmagan, ko‘ndalang kesimi 
10 m largacha bo‘lgan minerallar yig‘indisiga aytiladi. Bu ma’dan 
shakllari o‘ta asosli magmatik jinslar oralarida yuzaga keladigan 
platina va mis-nikel hamda nordon intruziv jinslar oralarida yuzaga 
keladigan pegmatit konlarida uchraydi.  
2. Plita ko‘rinishidagi ma’dan shakllari bir necha turlarga ajrati-
ladi.  Qatlam shakl – ikki parallel tekislik bilan chegaralangan tog‘ 
jinslari oralarida joylashadi. Bu qatlamlar uncha qalinlikka ega bo‘l-
masada, uzoqqa cho‘zilgan bo‘ladi. 
Linza  – ma’dan uyumlari linzaga o‘xshash bo‘lib, asta-sekin 
uzoqlashgan sari qalinligi kamayib boradi. 
Tomirsimon shakllar – tog‘ jinslari oralarida darzlik va yoriq-
larda ma’dan minerallarining to‘planishi tufayli hosil bo‘ladi. Tomir-
simon ma’dan shakllari mavjud tektonik yoriqlarning katta-kichik-
ligiga bog‘liq bo‘lib, bir necha santimetrdan bir necha metrgacha 
bo‘ladi. 
Tomirsimon ma’dan shakllari sodda va murakkab ko‘rinishlarda 
bo‘lib, narvonsimon, to‘rsimon, ba’zan otning dumiga o‘xshash 
holatlari ham uchraydi. 
3. Quvursimon shakllar – silindr shakliga o‘xshash bo‘lib, yer 
yuzasidan chuqurga qarab yo‘nalgan bo‘ladi. Bu shakldagi ma’dan 
konlarining chuqurligi bir necha yuz metrdan, bir necha kilometrgacha 
bo‘lishi mumkin. 
4. Murakkab shakllar. Bunday shakllar odatda quvursimon va 
tomirsimon ma’dan tanalarining aralashmasidan iborat bo‘ladi.