Microsoft Word ece. Cep. 156. Uzbek doc

 
Рамка 7.1: Иқлим ўзгариши оқибатида фермер ёки чорвадорлар кўрадиган зарарни камайтиши борасида қишлоқ 
хўжалиги тадқиқотларнинг истиқболли натижалари 
 
Хоразм ва Жиззахда ўтказилган дала тадқиқотига кўра лазер ёрдамида ер текислаш натижасида тупроқ шўрини ювиш ва 
суғориш учун 15-20 фоиз камроқ сув керак бўлар экан. Сувдан фойдаланувчилан уюшмалари жиҳозларни етказиб бериш ва 
уни ижарага беришни қўшимча фаолият сифатида кўрсатишлари мумкин бўлур эди. 
Жиззах ва Пахтакорда ўтказилган тадқиқот буғдой ва шолини қўтарилган чекларда экишдаги ҳосилдорликни (6,0 дан 6,5 т/га 
гача ва 14,2 фоизга тегишли равишда) ҳамда сув самарадорлиги (1,23 т/1.000 м
3
1,32 т/1.000 м
3
)гача ошганини кўрсатди. Айни 
пайтда ўртача уруғ сарфи 100 кг уруғ/га га қисқарди. 
Экинларни биргалаштириб экиш кўп ҳолларда кўпроқ даромад келтиради ва айни пайтда тупроқ бонитетини оширади. Макка 
ва мошни бирга экиш, масалан, Пахтакорда фермерларнинг соф фойдасини 550 АҚШ доллари/га га оширди, ваҳоланки паҳта 
билар мошни бирга экиш соф фойдани 650–850 АҚШ доллари/га га оширди. 
Қўқон жўҳори, просо, арпа, тритикале ёки қизилмия каби сув сарфи жиҳатидан самарадор, қўрғоқчиликка чидамли ва 
шўрликка чидамли экинлар ем экинлари сифатида салоҳиятга эга ва масалан Қизилқум минтақасида иқлим ўзгариши пайтида 
ҳам айни пайтда тупроқ бонитетини яхшилаб фермерларги даромад олиш имкониятини яратади. 
Конимеҳ тумани (Навоий вилояти)да олиб борилган тадқиқот натижасида Haloxylon aphyllum, Kochia scoparia, Eurotia 
eversmanniana
ва шўра, пашмак, эркак ўт ва олабўталарнинг турли комбинацияларини иқлим ўзгариш давомида қорақўл 
қўйлари учун ем тақчиллигининг олдини олиш мақсадида яйловларни реабилитация қилиш учун энг муҳим тур сифатида 
аниқланди. 
Иқлим ўзгаришининг таъсири жадаллашган пайтда мослашув чоралари қишлоқ хўжалиги усулларини 
такомиллаштириш, жумладан пахтани барқарор етиштириш усулларини ва етиштириладиган экинлар 

---

130 
хилма-хиллигини оширишга қаратилиши керак. Пахта қиймати занжирининг турли қисмларида сувнинг 
ҳиссасига қаралса ва яқин келажакда сув тақчиллиги прогнози инобатга олинса, Ўзбекистон 
ҳукуматининг пахта экин майдонини 10 фоизга қисқартириш тўғрисидаги қарорини сўзсиз олға 
қўйилган қадам дейиш мумкин. Айни пайтда мўлжал қилиб олинган пахтани чуқурроқ қайта ишлаш 
стратегияни пахта майдони бир гектаридан олинган фойдани ошириш учун жадаллаштириш имконияти 
мавжуд. 
ZEF/ЮНЕСКО Хоразм лойиҳаси доирасида, қиймат занжири таҳлили шуни кўрсатдики, агар маҳаллий 
тўқимачилик корхоналари пахта толасидан yarn ишлаб чиқиб вилоятда ўша-ўша экспорт даромадини 
олиш мумкин, ваҳоланки пахта екиш майдонини 30.000 га (ҳозирги майдоннинг тахминан 27 фоизи)га 
қисқартириш мумкин бўлур эди ( 7.4-жадвал). 110.000 га ер майдонида йилига 228 миллион м
3
суғориш 
сувидан шунингдек 6 миллион АҚШ долларига тенг субсидияларни тежаб қолиш мумкин бўлур эди. 
Пахта экинига ажратилган ер майдонининг катталиги, асосан пахта билан буғдойни алмашлаб экиш 
кўлланиши ва ҳосил учун катта ҳажмда суғориш суви кераклиги туфайли кўпроқ ички даромадни олиш 
ва айни пайтда атроф-муҳитга ва табиий ресурслардан фойдаланишга босимни қисқартириш мақсадида 
пахтани қайта ишлаш ва тазалаш жараёнидаги иқтисодий фаолият олиб борувчи субъектларни жалб 
қилиб тадқиқотни кенгроқ минтақага ёйиш зарурати мавжуд.