Microsoft Word ece. Cep. 156. Uzbek doc

Жадвал 7.2: Суғориладиган ерлар ҳудуд ва фоиз ҳисобида тоифаларга бўлиниши, 2002-2008 
йиллар 
Йил
Жами 
1,000 гa
1,000 гa
%
1,000 гa
%
1,000 гa
%
Ертаги сувлар 
кўтарилиш 
жадвали
Шўрланиш
Иккитаси
2002
4,253.80
1,719.80
40.4
2,185.30
51.4
348.7
8.2
156.2
115.2
77.2
2003
4,261.80
1,719.50
40.3
2,170.00
50.9
372.2
8.7
197.1
80.0
95.1
2004
4,266.20
1,682.80
39.4
2,214.70
51.9
368.8
8.6
192.6
80.4
95.7
2005
4,273.60
1,720.50
40.3
2,207.00
51.6
346.1
8.1
185.9
65.4
94.9
2006
4,281.80
1,750.00
40.9
2,193.30
51.2
338.0
7.9
175.0
60.1
102.7
2007
4,290.00
1,779.00
41.5
2,172.00
50.6
338.7
7.9
170.1
87.8
80.5
2008
4,289.80
1,821.70
42.5
2,159.10
50.3
317.8
7.4
148.8
72.3
96.6
Қониқарсиз сифат сабаблари
Яхши
Қониқарли
Қониқарсиз
Манба:Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, 2009. 
7.6 
Яйлов деградацияси 
Қишлоқ хўжалиги мақсадлари учун сатҳ жиҳатидан яйловлар энг кўп тарқалган ер тури бўлиб 21-22 
млн. га ташкил этади. Манба ва қўлланадиган классификацияга қараб бу ҳажмдан 15-18 млн. га чўл 
яйловлари қамраб олган, 3-5 млн. тоғ этаги яйловлари ва 1 млн. зиёдроқ га ер тоғ ва юқори тоғ 
яйловларини ташкил этади. Қорамол боқиш ем-хашак ишлаб чиқаришга чамбарчас боғлиқ ҳамда 
аҳолиси бор ва суғориладиган ер ёки артезиан сув қудуқлари жойлашган ҳудудларда тарқалган. 
Дуккакли ем-хашак экинлари, айниқса беда, пахта ва буғдой экин ротацияси учун ниҳоятда қулай аммо 
культивация қилинадиган ерларда улар билан рақобатлашади. 2001-2005 йиллар оралиғида қорамол ва 
қўй сони бирмунча барқарор бўлган (7.3 жадвал), аммо бундан ем-хашак ишлаб чиқаришда ва яйловлар 
ҳосилдорлиги ҳажми ўзгармас бўлиб қолади деган маъно келиб чиқмайди.
Қишлоқлар, аҳоли кўп жойлар ва сув ҳавзалари ёнида жойлашган яйловлар ҳолати анча ёмонлашган, 
чунки ҳаддан ортиқ фойдаланилган. Ёқилғи ва ўтин учун ўсимликларни пайҳон қилиш, яйловлар 
ҳолатини ёмонлашиши билан бирга, эрозия жараёнини, шу жумладан нотекис ерларда сув эрозиясини, 
бошланишига сабаб бўлади.
Яйловларнинг ем-хашак бериш салоҳияти ва/ёки уларни умуман ишдан чиқиши, пахта ва буғдой учун 
суғориладиган ҳайдаладиган ерларга бўлган талаб қўй-эчки боқишдан кўпроқ қорамолга таъсир этади. 
Қўшимча ем-хашак (қиш учун) ҳамма шароитда керак, бундан ташқари, ишлаб чиқариш тизими қуруқ 
келган йилларда умумий ҳолатларга кўникиш ва уларни бошқара олиши керак.
Турли халқаро ташкилотлар томонидан яйлов маҳсулдорлигини ошириш ёки ушлаб туриш техник 
ечимини тавсия этишди. Улар ичида умумий эрозия қарши чоралари, шу жумладан энг заиф ҳудудларга 
мол киритилишига чекланишлар ва ҳаддан ташқари ўтлатишга чегирмалар, ҳолати ёмонлашган 

---

127 
яйловларда қайта уруғ экиш, янги ем-хашак экинларини ва янги нав хилларини жорий қилиш киради. 
Барқарор яйлов бошқаруви мақсадида ҳамкорлик ва сармоялар учун қулай ижтимоий ва иқтисодий 
шарт-шароит яратиш қишлоқ хўжалик экинларини парвариш қилишдан ҳам қийинроқ. 
Яйловларнинг деградация даражаси умумий индикатори эрозия ва саҳроланиш муаммосини 
чуқурлигини кўрсатади. Яйловларни ҳаддан ташқари ишлатиш натижасида ва иқлим ўзгарувчанлигини 
ҳисобга олган ҳолда 16.4 млн. га ошиқ (73 фоиз) яйлов ерлари деградация арафасида турибди. Энг зарар 
кўрган вилоятлардан Қорақалпоғистон Республикаси, ҳамда Навоий ва Бухоро вилоятлари саналади. 
Самарқанддаги Қорақўлчилик ва чўл экологияси тадқиқот институти кўрсаткичларига асосан чўл 
яйловларини 40 фоизи деградациядан азият чекади, айниқса Қизилқум чўлида (44 фоиз). Институтнинг 
тавсиясига биноан чўл яйловларини бошқаруви яйлов муҳофазаси ва реабилитацияси учун ҳаётий 
муқобилдир. Ер сатҳини биоремедиация (фитомелиорация) усули билан катталаштириш ва самарали 
навларни, шу жумладан экзотик ўсимликларни, кўпайтириш йўли билан муҳофаза қилиш ҳамда 
унумдорликни ошириш мумкин. Ташкилий мазмунда, яйлов муҳофазаси ва реабилитацияси ўтлатишга 
вақтинча чегирмалар киргизиш ва сув хавзалари атрофида ҳаддан ортиқ сиқиқликни ечишни талаб 
этади.