Microsoft Word ece. Cep. 156. Uzbek doc

 
Жадвал 7.4: Пахтага қиймат қўшилишида пастроқ нархда кўпроқ даромад ҳосил қилиш йўли 
 
Хом ашё пахта 
талаби, 
минг тонна
Пахта экиш 
майдонига 
талаб, 
минг га
Пахта 
майдонининг 
қисқариши,
 %
Даладаги 
суғориш суви, 
млн. м
3
Қишлоқ 
хўжалигига 
бевосита 
субсидиялар, 
миллион АҚШ 
доллари
Асос (2005 йил)
287
110
0
824
20
100% тола экспорти
239
92
17
688
17
Тозалаш самарадорлигини 
ошириш
219
84
23
631
16
Калава экспорти
207
79
28
596
14
Матолар экспорти
173
67
39
499
12
Футболкалар экспорти
89
34
69
257
6
Манба: Science Brief (ZUR) No. 2, ZEF/UNESCO Rivojlanishlari, May 2008. 
Суғориладиган ерларда пахта ва буғдой етиштириш қатъий тартибга солинади, бозор муносабатларига 
асосланган қарор қабул қилиш ишлаб чиқарувчилар учун катта аҳамиятга эга эмас; бироқ, давлат нарх-
навони ва ишлаб чиқариш мўлжалларини жаҳон бозорига қараб белгилайди. 
Бироқ, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришни тартибга солиш борасида қабул қилинган қарорлар туфайли 
бозор мўлжаллари муайян даражада ортди. Давлат тартибга солиши билан бир қаторда ривожланиш 
учун каттароқ имкониятлар ҳам бор – бутунлай бошқа қоидаларга мувофиқ товар маҳсулотни ишлаб 
чиқариш. “…экин экилган ерларни оптималлаш…” ва пахта экилган жами ер майдони тўғрисидаги 
қарор билан бозор мўлжалларига кенгроқ имконият очилиши мумкин эди. Бундай ривожланиш фермер 
хўжаликлари ва фермерлар жамоалари фаолиятининг атроф-муҳитга тегишли жиҳатлари учун ҳам 
муҳим аҳамият касб этар эди. 
Деҳқон хўжаликлари озиқ-овқатнинг асосий турларини етиштириб ишлаб чиқариш ва умумий 
хавфсизликни оширишда устун турадилар. Улар ҳал қилувчи сув ва ер ресурслари учун фермерликнинг 
бошқа икки тури билан рақобатлашади ва қишлоқ хўжаликдаги қўшимча хизматларни ва бошқа 
ёрдамчи чораларни ривожлантиришда инобатга олинишлари лозим. 
Шаҳар ерлари 
Вазирлар Маҳкамасининг қарорига мувофиқ фақат чет эл элчихоналари ёки уларнинг вакиллари ер 
хусусий мулкдорлари бўлиши мумкин. Юзлаб завод ва цехлар кўчмас мулк сифатида тагидаги ерга 
ўтказиб бўладиган эгалик ҳуқуқи билан кимошди савдосига қўйилган эди, аммо жараён давом 
эттирилмади. Бунинг устига, ердан фойдаланиш ҳуқуқи совет даврида муайян ер участкаларидан 
фойдаланиш шаклини ўзгартириб бўлмагандек қатъиян тартибга солинади. 
Деҳқон фермер хўжаликларга келганда, шаҳар еридан фойдаланиш ҳукуқи умр бўйи бўлиб мерос 
қолдирилиши мумкин. Эгаликнинг яна қўшимча икки шакли – бу доимий фойдаланиш ҳуқуқи ва 
ижарага олиш ҳуқуқи. Доимий фойдаланиш Шарқий Европа, Кавказ ва Марказий Осиёда ердан 
фойдаланишнинг одатдаги шаклидир. Ижарадан фарқли ўлароқ, доимий фойдаланиш ҳуқуқининг 
муддати белгиланмаган ва ер участкасидан фойдаланишга бевосита боғлиқ. Фойдаланишнинг 

---

132 
белгиланган шакли тугаши билан фойдаланиш ҳуқуқи ҳам тугайди. Ижара, албатта, чекланган ва 
белгиланган муддат давомида бўлади. Бино ва иншоотларни ва ерни ажратиш шаҳар ҳудудларига ҳам 
татбиқ этилади, натижасида бинога мулкдорлик ҳуқуқи бўлса, ерга эгалик ҳуқуқи ижарага берилади. 
Ердан фойдаланиш ҳуқуқи йўқотилиши учун компенсация йўқ, бундан компенсация фақат ердаги бино 
ва иншоотлар учун мавжуд. Шахсий квартиралар, бинолар каби, мулк бўлиши мумкин, аммо ер давлат 
мулки бўлиб қолаверади. 
Шаҳар ва шаҳар типидаги посёлкалар Ўзбекистон бутун ер майдонининг атиги 0,5 фоизини ташкил 
қилса ҳам, ушбу ернинг аҳамияти ошириб юбориш қийин. Шаҳар ерларидан фойдаланиш Ер ва 
Шаҳарсозлик кодекслари, шунингдек давлат ер кадастри ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш қонунлари 
билан тартибга солинади. Бироқ, ушбу меъерий ҳужжатларда шаҳат ерларини бошқаришда Ер 
ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитасининг роли амалда тилга 
олинмайди. Мамлакатда шаҳар ер ресурсларини бошқарувчи алоҳида хизмат мавжуд эмас; бунинг 
ўрнига ушбу вазифани турли вазирлик ва идоралар бажаради. Систематик кадастрли ер тўғрисидаги 
ахборот тизими йўқлини шаҳар ерини бошқаришда асосий камчилик ҳисобланади. Шаҳар ерини съемка 
қилишнинг методологияси жорий этилмаганлиги мавжуд кадастр билан боғлиқ муаммолар 
жумласидандир. Бу қўчмас мулк бозорининг ривожланишига халақит бермоқда, шунингдек ер учун 
тўловлар ставкаларини (масалан, ер солиғи ва ижара ставкаларини) ҳисоблашни қийинлаштирмоқда. 
Шаҳар ҳудудларида ердан фойдаланишнинг самарадорлиги аниқлаш тизими йўқлиги яна бир 
муаммодир. 
Мулкдорлик бозори йўлидаги тўсиқлар 
Давлат сиёсатига кўра ерга мулкдорлик ҳуқуқи давлатда қолиши инобатга олинса, уй-жой бозорини 
вужудга келтириш йўлидаги тўсиқлар ижара ҳуқуқига нисбатан бозор тартибига рухсат бериш билан 
бартараф қилиниши мумкин эди. Умуман, кўчмас мулк, масалан ер мулки учун ҳозирча ҳуқуқий шароит 
йўқ, системали равишда ҳисобот билан боғлиқ оқибатлар, иқтисодий оқибатлар, ипотека ва ҳоказолар 
ҳозирги пайтда қониқарли равишда ишлаб чиқилмаган. 
Қишлоқ хўжаликдаги ердан фойдаланиш ҳуқуқи кредит олишга йўл қўймайди ва бутун қишлоқ 
хўжалик сектори давлат томонидан яқиндан назорат қилинади ва бошқарилади. Хусусийлаштиришнинг 
имкони йўқ, деб ҳисобланади. Янги ғоялар ва маҳсулотни бемалол ўрганиб бўлмайдиган ва амалда узоқ 
муддатли инвестициялар киритилмаган шароитда қишлоқ хўжалик еридан самарали фойдаланиб 
бўлмайди.
Фермерлар олган ерини яхшироқ ҳолатда қайтаришлари кераклиги шартини белгилаб ер ислоҳотини 
чуқурлаштириш жиддий равишда муҳокама қилинмоқда ва бу чора бажарилиши мумкин. Беш йилда 
бир амалга оширилиши лозим бўлган ердан фойдаланиш ва унинг сифатини мониторинги агар ер 
ёмонлашиб бораётган бўлса ижара ҳуқуқини тугатиш учун восита бўлиши мумкин.