Microsoft Word Cаидов Лотин-new doc

Savol va topshiriqlar: 
1.
 
Neolit davri haqida nimalarni bilasiz ? 
2.
 
Neolit davri mezolit davridan nimasi bilan farqlanadi ? 
3.
 
Neolit davri aholisi nima bilan shug‘ullanganlar? 
4.
 
Neolit davrida qanday ibtidoiy din shakllari mavjud bo‘lgan? 
 
 

 
 

---

18
1.4. Markaziy Osiyoda eneolit davri 
O’quv maqsadi: 
Markaziy Osiyoda eneolit va bronza davri yod-
gorliklari, ilk shaharsozlik, Markaziy Osiyoda eneolit davriga o’tishning 
boshlanishi, eneolit davrining o’ziga xos xususiyatlari, eneolit davri 
yodgorliklari xususida tushunchalar berish va ko’nikmalar hosil qilish. 
Tayanch tushunchalar: 
Eneolit, Sarazm, Lavlakon, Beshbuloq, 
Anov, Nomozgohtepa, metallurgiya, xumdon, sug‘orma dehqonchilik, 
ko‘p xonali uylar, misgarlik, degrezlik, kulba, xilxona, terrakota. 
Miloddan avvalgi IV–III ming yilliklarga kelib Markaziy Osiyo 
sharoitida bir necha yuz ming yillar davom etgan kishilik tarixining tosh davri 
tugadi. Uning o‘rnini eneolit egalladi. Ibtidoiy jamoalar mehnat qurollarini 
yasashda dastlab misdan foydalanishdi. Shuning uchun ham bu davr eneolit 
mis-tosh davri deb ataladi. Eneolit yer sharining barcha mintaqalarida bir 
vaqtda boshlanmay, balki har bir hududning tabiiy-ekologik imkoniyatlariga 
mos ravishda turli davrlarda boshlangan. Masalan, Osiyo va Afrikaning 
qadimgi dehqonchilik mintaqalarida ibtidoiy jamoalar metall bilan avvalroq, 
boshqa mintaqalarda esa ancha keyinroq tanishishgan. 
Ayrim tadqiqotchilarning fikricha, mis eritib olish san’ati – metal-
lurgiya mil. avv. VIII-VII va VII-VI ming yilliklar atrofida Yaqin Sharqda 
vujudga kelgan. Mis Mesopatamiyaning tog‘li hududlarida mil. avv. IV 
minginchi yilliklardan ishlatila boshlanganligi fanda ma’lum.
Insonlar tomonidan metall qazib olish va uni o‘zlashtirishni kashf 
qilinishi kishilik tarixidagi buyuk voqealardandir. Metall jahonning deyarli 
barcha qit’alarida mavjud. Insoniyat tarixida odam avvalam bor qaysi metall 
bilan dastlab tanish bo‘lgan ekanligi masalasi olimlar orasida munozara 
bo‘lib kelindi. Ularning ayrimlari. avval mis kashf qilingan desalar, boshqalar 
esa qalay ekanligi haqida fikr bildirishadilar. Aslida, mis ruda tarkibida 
hamda alohida sof holda uchrashi mumkin. Qalay esa tabiatda ruda tarkibida 
uchraydi. Bularning qaysi biri dastlab kashf qilinganligi masalasi hozircha 
jumboq. Sof mis ochiq tabiatda uchraydi va undan qadimda bolg‘alash yo‘li 
bilan buyum yasash mumkin edi. To‘g‘ri, ayrim holatlarda mis boshqa ruda 
va metall tarkibida yashirin ravishda ham uchrashi mumkin. Mis bo‘laklari 
sof holda uchratilsa-da, ammo uni mis rudasidan ajratib olish ancha murak-
kab edi. Qadimgi davrlarda kishilar dastlab mis eritmasidan foydalangan 
bo‘lsa kerak degan taxminlar ham xaqiqatga yaqinroq ko‘rinadi. Kishilar 
ko‘p holatlarda gulxan - o‘choq atroflaridagi ayrim toshlarning yumshoq ho-
latga aylanganliklarini, toshni toshga urganda uning sinmasdan pachoqlan-
ganligini kuzatgan, albatta. Xullas, kishilar ayrim tosh (misli tosh) jinslarining 
issiq harorat tufayli yumshashi yoki erishini payqab olishganlar. Mis rudasi 
31