Microsoft Word Cаидов Лотин-new doc

 
Savol va topshiriqlar: 
1.
 
Xunlar to‘g‘risida nimalarni bilasiz? 
2.
 
Markaziy Osiyo xalqlari bilan ular o‘rtasidagi aloqalar nimalarda 
ko‘rinadi? 
3.
 
Xunlar va xalqlarning buyuk ko‘chishlari va uning oqibatlari haqida 
nimalarni bilasiz? 

---

74
oq rang, shimol esa qora rang bilan ifodalangan. (Turg‘un Olmos. Ko‘rsatil-
gan asar). Xunlarda shamanlik hayotning barcha sohalarida o‘z aksini topgan. 
Xunlarga xos shamanlik an’anasi qadimgi turk, eski turk davrlarida ham da-
vom etgan. Hatto Amir Temur tomonidan qurilgan Oqsaroy hamda Ko‘ksa-
roy, shuningdek Oltin O‘rda davrida tashkil topgan Oq O‘rda hamda Ko‘k 
O‘rda nomi Xunlar davridagi an’ananing davomidir. 
Xun hukmdorlarning nomlarini Xitoy yozuviga asoslangan manba-
lardan transkripsiya qilinganda, ko‘pchiligining ismi turkiy til qonunlariga 
mos kelganini ko‘rish mumkin. 
Miloddan avvalgi Xun hukmdorlari: Tuman (240-210). Batur Tangri 
Qut(210-174. O‘g‘izxon deb ko‘rsatilgan), Kayuk (174-161), Kunchin 
(161-126), Uvay (126-114), Uyshilur (105-102), Qulig‘u (101-96), Guliku 
(96-85), G‘uyondi (85-68), Shuliy Qanuy (68-60), Uyonquti (60-58), 
Kig‘ushar (58-31), Qutiyush (41-20), Suchiyanuti (20-12),Uchulunuti (8-1, 
milodiy - 13). Ulunuti (milodiy 13-18), G‘uti Arshi Davganuti (milodiy 18-
46), Udatg‘u (46-48). 
Sharqiy Xun tangrikutlari (hukmdorlari: milodiy sana): Shilushyuti 
(43-46). Chiyuquti (56-57), Ilg‘a Paluti (57-59), Xitungshi (59-63), Gushi 
Shuxuti (63-85), Iltu Uluti (85-88), Shulan Shuquti (88-93), Arg‘u (93-94), 
Tandur Shuquti (94-98), Vanchi (Banchi) Shisuti (98-124), Uchg‘u Shisuti 
(124-128), Qutunu Shisuchuti (128-140), G‘ullannushi Suchu (143-147), 
Illinis Suchu (147-172), Utinushi Suchu (172-178), G‘uchin (178-179), 
Qamquyi (179-195). 
G‘arbiy Xun tangriqutlari (milodiy sana): Panu (46-83), Sanmu (83-
84), Ulut (84-89). Shimolay (89-91), Panku (93-118). 
Yevropa Xun hukmdorlari (milodiy sana): Balamir (374-400). Yulduz 
(400-410). Qaratun (410-415), Bunchuk (415-422), Ruyo (422-434), Atilla 
(434-453). Tilik (453-454). Danggizbag (454-469). Ko‘rsatilgan Xun 
hukmdorlarining asoschisi Chunvey (Cho‘ngbag) hozirgi davrdagi uch 
ming ikki yuz yil ilgari yashaganligi hakida ma’lumot uchraydi (Turg‘un 
Olmos, ko‘rsatilgan asar). 
Miloddan avvalgi III asrida Oq xunlar (qushonlar) Xunlarning bir 
tarmog‘i tarzida Markaziy Osiyoning Gansu viloyatlarida eradan avval ya-
shagan. Oq xunlar Ulug‘ xunlarning ittifoqchisi hisoblangan hamda o‘zaro 
qarindosh bo‘lishgan. Oq xunlar Markaziy Xun imperyasining ittifoqchisi 
Uysunlar (Usunlar, Xunlarning bir tarmog‘i) orasida nizo chiqib, Oq xunlar 
bilan Uysunlar o‘rtasida miloddan avvalgi 209 yili urush kelib chiqadi. 
Uysunlar Oq xunlardan yengiladi va Markaziy Xun davlati Uysunlar tomo-
nini olib, Oq xunlarga qarshi urush olib boradi. Oq xunlar yengilib, Gansudan 
g‘arbga tomon ko‘chib, Kucharda (g‘arbiy Turkistonda) o‘rnashadi. Uysunlar 
esa yana vatanlariga -Arsin vodiysiga qaytib, o‘z davlatlarini tuzadi. Ko‘p 
o‘tmay Oq xunlar yana Uysunlarga Arsin (Ersin) o‘lkasini tashlab ketishadi. 
71