Microsoft Word 5-Mavzu. Neyronlar

Neyron funksiyasi :  

O  Qabul  qilish  funksiyasi.  Sinapslar —  aloqa  nuktalari,  retseptorlar  va 

neyronlardan impuls shaklida informatsiya oladi  

O  Integrativ  funksiyasi.  Axborotni    qayta  ishlash  natijasida,  signal  xosil 

bo’ladi  

O  O’tkazuvchanlik  funksiyasi.  Neyrondan  aksonga  sinapslar  orqali 

informatsiya  uzatiladi, xuddi elektr tok singari  

O  Uzatilish funksiyasi. Nerv impulsi, akson oxiriga yetganda sinapsga 

mediator ajralib chikishini ta’minlaydi  

 

 

 

SINAPSLAR FIZIOLOGIYASI 

Sinapslarning  xususiyatlari.    Asab  impulslarini  bir  neyrondan  boshqa 

neyron, mushak va bez xujayralariga о‘tkazil ishini sinapslar ta’minlaydi. Ana shu 

sinapslar yordamida neyronlar o’zaro  aloqada bо‘ladi.  Neyronlararo sinapslarning 

soni  asab  xujayralarining  sonidan  juda  kо‘p  va  astronomik    raqamlarda  (10

15

-1  0 

16

)  hisoblanadi.  Bitga  oraliq,  yoki  haraktlantiruvchi  neyronlar,  boshqa  asab 

xujayralarining    akson  oxirlarida  yuzta  yoki  mingta  sinaptik  kontaktlar  hosil  

---

qilishi    mumkin    (4.7-rasm).    Sinapslarning  asosiy  massasi    neyronning 

dendritlarida  hosil  bо‘ladi,  kamrok,  qismi  esa  —  tana  qismida  va  yana  ham  

kam    qismi    —    aksonlarda    hosil    bо‘ladi.    Shunga  mos  ravishda  aksodendritli,  

aksosomatik  va aksoaksonal  sinapslar  farqlanadi. Sinaps so’zi (grekcha sinapsis) 

— tutashish,  bog’lanish va aloqa  ma’nolariga ega.  Odatda asab tolalarining uchi  

kengayib  tugmacha    hosil  qiladi.  Aksonning  uchini  ko’plab  olgan  membranani 

sinapsoldi  (presinaptik)  membrana  deyiladi.  Sinapslarda  mayda  va  yirik  donali 

(granulali) 

va 

donasiz 

(granulasiz) 

pufakchalar 

(vezikulalar) 

hamda 

mitoxondriyalar 

bо‘ladi. 

Pufakchalarda 

qо‘zg‘alishningо‘tkazilishini 

ta’minlaydigan      kimyoviy  moddalar  —  vositachilar  (mediatorlar)  sintez  qilinadi 

va saqlanadi.  Mayda  pufakchalarningdiametri  40-50 nm, yiriklariniki 80-100 nm 

ga  teng.  Sinapsoldi  membranadan  impulsni  о‘tkazilishi  kerak    bо‘lgan    (asab,  

mushak,    bez)    xujayra    membranasi    sinapsketi  (postsinaptik)    membrana  deb 

ataladi.    Sinapsoldi    va  sinapsketi  membranalari  orasida  juda  kichik  (eni    10-50 

nm)  bо‘lgan  yorik  mavjud  bо‘lib  ,  uni  sinaps  yorig’i  deyiladi.    Bu  yorik 

xujayralararo    suyuqlik    bilan  to’lgan,    uning    tarkibi  qon  plazmasining  tuz 

tarkibiga yaqin bо‘ladi. 

 

Sinapslar impulslarni faqat bir tomonga,  ya’ni sinapsoldi  toladan sinapsketi  

membranaga  qarab о‘tkazadi.  Impuls о‘tkazish mediator yordamida sodir bо‘ladi. 

Ajraladigan  mediatorning  miqdori  uzatilayotgan    impulslar  soniga  mutanosib 

bо‘ladi. 

Bitta 

neyronning 

barcha 

sinapslarida 

bir 

xil 

mediator 

sintezlanadi.Sinapslar  qо‘zg‘alishni  0,5-1,5  ms  kechiktirib  о‘tkazish  xususiyatiga 

ega  bо‘lib,    bu  xususiyat  qо‘zg‘alishni  о‘tkazish  tezligini    asabda    yuqori  va 

sinapsda past  bo’lishiga  bog’liq  Odatda,  sinapsoldi  membranadan о‘tkazilayotgan 

impulslar  tezligi  sinapsketi  membrananikiga  uxshamaydi  va  shu  sababli, 

sinapslarda  ritmlarning  о‘zgarishi,  ya’ni  transformatsiyam  sodir  bо‘ladi. 

Sinapslarning  qо‘zg‘aluvchanligi    va  labilligi    past,    gipoksiyaga,    narkotiklar,  

---

zaharli    va  kimyoviy    moddalar  ta’siriga    sezgirligi    yuqori  bо‘ladi.    Uzliksiz 

faoliyat  ko’rsatgan  paytda  sinapslar  tez  toliqib  qolish  xususiyatiga  ega.Bir 

neyronda  taxminan  40  ming  sinaps  borligi,  asab  tizimida  esa    neyronlarning  

miqdori    10

10

    ekanligi    hisobga    olinsa,    MAT  dagi    sinaptik  bog’lanishlarning  

nixoyatda  kо‘p  ekanligini  va  shu tufayli,  MAT da axborotlarni  qayta ishlashda 

sinapslarning  roli kattaligini tushunish mumkin.