Microsoft Word 5-Mavzu. Neyronlar

---

5-Mavzu: Neyron. Uning tuzilishi va vazifalari.Asab impulsini о‘tkazish. 

Sinaptik uzatish.Neyron tarmoqlari. Impulsli faoliyatni qayd etish. 

Reja 

 

1.Neyronning tuzilishi va funksiyalari.   

2. Neyron tarmoqlari. 

3. Sinaptik uzatish 

4. Impulsli faoliyatni qayd etish 

 

Neyronning tuzilishi va funksiyalari. 

Neyronlarning  tuzilishi  va  funksiyasi.  Neyron  –  nerv  tizimining    tuzilma 

va  faoliy  birligidir.  Turli  axborotlar    uch  xil  neyronlar  bо‘yicha  о‘tkaziladi  va 

uzatiladi.  Birinchi  tipdagi  neyronlar  –  sezuvchi  yoki  afferent  neyronlar.  Ular 

axborotni  sezuvchi nerv uchlaridan  yoki maxsus  tuzilmalardan – retseptorlardan 

bosh  va    orqa  miyalardagi  nerv  markazlariga  olib  beradi.  Nerv  markazlarida 

olingan  ma’lumot  qayta  ishlanadi.  Axborotning  qayta  ishlovida  ikkinchi  guruh  

neyronlari  –  oraliq  neyronlar  ishtirok  etadi.  Bu  neyronlar  bosh  va  orqa  miya 

kanalidagi    kiritma  neyronlardir.  Markaziy  nerv  tizimidan  keyin  axborot tanadagi 

barcha  a’zolar  va  tо‘qimalarga  uchinchi  guruh  neyronlar  –  motoneyronlar  orqali 

yuboriladi.  Neyronlarning  asosiy  funksiyasi    kodlangan  axborotni  tashuvchi  nerv 

impulslarini  tahlil  qilishdir.  Neyronlarning  shakli  turlicha  –  yulduzsimon, 

uchburchaksimon,  duksimon  va  x.k.  bо‘lishi  mumkin.  Shu  bilan  birga, 

neyronlarning  tuzilishi organizmdagi   barcha hujayralarning  tuzilishiga о‘xshash. 

Neyronda  membrana,  yadro,  turli  organoidlarni  kо‘rish  mumkin.  Har  bir 

neyronning    bazal  qismida  uzun  о‘simtasi  –  aksoni  mavjud.  Akson  –  neyronning 

uzun  о‘simtasi  bо‘lib,  ba’zida  u  ham  tarmoqlanishi  mumkin,  unda  yon  va  oxirgi 

о‘simtalar  hosil  bо‘ladi.  Akson  qо‘zg‘alish  impulsini  neyrondan  neyronga  yoki 

boshqa  hujayralarga  о‘tkazishga  moslashgan.  Uning  asosiy  funksiyasi  – 

qо‘zg‘alish  tо‘lqinlarini о‘tkazish,  shunga  muvofiq uning uzunligi  1 m gacha va 

undan  ortiq  ham  bо‘lishi  mumkin.  Kо‘p  sonli  aksonlar  nerv  tolalari  va  nerv 

tizimining  о‘tkazuvchi  yо‘llarini  hosil  qiladi.  Neyronga  axborotni  olib  keluvchi 

tuzilmalar  –  juda  kо‘p  sonli  shoxlangan  о‘simtalar  –  dendritlari  bо‘ladi. 

Dendritlarning  nozik  shoxchalarida  juda kо‘p bо‘rtmalar mavjud. Dendritlarning 

umumiy yuzasi neyron tanasining о‘lchamidan katta bо‘lib, ularda juda kо‘p sonli 

boshqa  neyronlarning  uchlari  joylashgan  bо‘ladi.  Bu  bо‘rtmalarning  soni 

tug‘ilgandan  keyin  ancha  ortadi  va  ular  neyronni  boshqa  hujayralar  bilan 

muloqotini  oshiradi.  Nerv  hujayralarining      kattalashuvi  maktab  yoshidagi 

bolalarda    kuzatiladi.  Bola    qanchalik    kо‘p    о‘qisa,  uning    neyronlardagi 

bо‘rtmalar soni shunchalik kо‘p bо‘ladi. 

---