Microsoft Word 4 китоб халкаро 193 бет docx

Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
www.lex.uz 
2.
www.research-journal.org 
3.
www.7layers.com 
ARXITEKTURA VA QURILISH TIZIMLARI UCHUN MUTAXASSISLAR TAYYORLASHDA 
KIMYO FANLARINING O’RNI 
1
Ruziyev E.A., 
2
Kuchkarov O.A., 
1
Do’stmurodov M. 
1
Samarqand davlat universiteti, O’zbekiston 
2
Samarqand davlat arxitektura-qurilish intituti, O’zbekiston 
 
Mamlakatimizda oliy ta’lim tizimida pedagogik, texnik, texnologik, sanoat ishlab chiqarish va 
arxitektura-qurilish tizimlarida turli yo’nalishdagi innovatsion pedagogik texnologiyalarni ta’lim jarayoniga 
tadbiq qilish borasida olimlarimiz tomonidan olib borilayotgan ilmiy-tadqiqot ishlari natijasida 
respublikamiz sharoitiga mos bo’lgan ta’lim texnologiyalarini topish imkoniyatlariga erishmoqda. 
O’qituvchining innovatsion faoliyatiga yaratuvchilik jarayoni va ijodiy faoliyat natijasi sifatida qaraladi. 
Shahrimiz Samarqand mustaqilligimiz sharofati bilan kun sayin chiroy ochib bormoqda. Temuriylar davri 
arxitektura yodgorliklari va hozirgi davr yangi, zamonaviy ko’rinishda qad ko’tarayotgan binolar, yam-yashil 
xiyobonu-bog’lar shahar husniga husn qo’shib turibdi. 
Ushbu arxitektura yodgorliklari va zamonaviy binolar umrini uzaytirish, ularni saqlash hamda ularning 
ko’rkini asrlar davomida buzilmay saqlanishining asosiy sabablaridan biri unga ta’sir etuvchi atrof-muhit 
ingrediyentlarning ta’sirini kimyoviy jihatdan baholashdan iborat. 
Mustaqillik sharofati bilan mamlakatimizda avtomobilsozlik, kimyo, metallurgiya, neftni qayta ishlash va 
sanoat turlari keng rivojlanmoqda. Lekin sanoatning rivojlanishi o’z-o’zidan atrof muhit ob’yektlarini 
muhofoza qilish muommosini ham keltirib chiqarmoqda. Chunki sanoat va avtomobil chiqindi gazlari 
tarkibida inson salomatligiga, o’simlik va hayvonot olamining saqlanishiga ta’sir qiluvchi, metall 
konstruksiyalar va arxitektura yodgorliklarinini yemiruvchi zaharli birikmalar mavjud. Bundan tashqari yer 
usti va yer osti suv ob’yektlarining va tuproq tarkibining o’zgarishi ham kuzatilib, qurilish sohasi bilan 
bog’liq bo’lgan barcha jarayonlarni ham murakkablashtiradi. 

---

9 
Shuning uchun arxitektura va qurilish tizimlarida ishlash uchun tayyorlanayotgan barcha turdagi mutaxassis 
kadrlar kimyo va kimyoviy analiz bilan bog’liq bo’lgan bilimlarga ham ega bo’lishlari lozim.
Bunday o’qitish jarayonini andozalashtirish yani zamonaviy o’qitish tizimiga mos texnologiyalarning kam 
dars soati ajratilishiga qaramasdan yuqori darajadagi muvaffaqiyatlarga erishishga olib keladigan turlarini 
o’rganib chiqqan holda professor-o’qituvchi o’zi uchun quyidagi vazifalarni amalga oshirsa yuqori samaraga 
erishgan bo’lar edilar: 
-o’qitish, ta’lim berish usullarining o’ziga xos mukammal tizimlarini ishlab chiqish va yaratish; 
-o’qitish jarayonida talabalar guruhlari bilan muloqotga kirisha olish, ya’ni qanday mutaxassislik fanidan 
dars berishidan qat’iy nazar, talabalrning kimyodan bilimlarini sinovdan o’tkazish; 
-o’qitish jarayonida talaba bilan bevosita muloqotga kirishish, bunda talabaning kommunikativ faoliyatini 
bilib olish imkoniyati tug’iladi va umumiy kimyodan xabardorligini individual baholash mumkin bo’ladi; 
- kimyo yo’nalishidagi fanlarni o’qitishda atmosfera havosi tarkibida uchraydigan konserogen moddalar, 
gazlarning atrof-muhit ob’ektlariga kimyoviy ta’sirini misollar asosida tushuntirish; 
- yer va suv ob’yektlaridan qurilish jarayonlarida foydalanish va konstruksiyalash bilan bog’liq bo’lgan 
jarayonlarni o’qitishda ham har bir xom ashyo yoki tayyor mahsulotning kimyoviy tarkibi, undagi tarkibiy 
qismlarning kimyoviy xossalari va ularni analiz qilishning kimyoviy, fizik-kimyoviy va fizikaviy usullari 
bila tanishtirish; 
-qurilish tizimida ishlatiilayotgan suvli va suvsiz emulsiyalar, rangli bo’yoqlarning ta’biiy va sintetik 
xususiyatlarini baholay olish ko’nikmalarini shakllantirish ; 
-qurilish materiali sifatida qo’llanilayotgan ashyolar tarkibiga kiruvchi kimyoviy birikmalarni va ularning 
tarkibiy qismlarini analitik baholashni o’rgatish; 
-rivojlantiruvchi pedagogik jarayonda hamisha muloqot jarayonini boshqarish; 
-arxitektura-qurilish sohalarida faoliyat yurituivchi soha xodimlarining malakasini yuqorida qayd etilgan 
muommolar bo’yicha tegishli malaka oshirish markazlarida davriy ravishda malakasini oshirib borishni 
tashkil etish. 
Zamonaviy arxitektura va qurilish muxandisi me’morchilik yodgorliklari holatiga ta’sir qiluvchi birikmalar 
jumlasiga kiradigan azot oksidlari, oltingugurt oksidlari, ammiak, turli uglevodorodlar, uglerod oksidlari 
kabilar to’g’risida ham ma’lumotga ega bo’lishlari maqsadga muvofiqdir. Bu birikmalar ta’sirida 
me’morchilik obidalari va arxitektura yodgorliklari hamda temir-beton qurilmalarining chidamliligi izdan 
chiqadi va ko’rinishi yomonlashadi. Masalan, birgina shahrimiz ko’chalarida harakatlanayotgan avtomobil 
vositalarining harakat tezligini 50 km/s dan 30 km/s ga pasayishi avtomobil yoqilg’isidan hosil bo’ladigan 
uglerod oksidi (is gazi) miqdorini 1,8-2 barobar ko’paytiradi. 
Bundan tashqari arxitektura va qurilish muxandisi sanoat korxonalaridan chiqadigan oqova suvlar tarkibidagi 
erigan va erimagan anorganik moddalarga, ifloslikning 60 % miqdoriga to’g’ri keladigan organik 
moddalarga, muhitga, suvning organoleptik xususiyatiga, muallaq moddalarning oksidlanishi va oksigenga 
biokimyoviy ehtiyojga, azot, fosfor, ftor va ularning anionlari ammoniy, nitrit, fosfat va ftoridlarga 
aylanishiga, xloridlarga, sul’fatlarga hamda ularning ruxsat etilgan konsentrsiyalarning me’yor darajasida 
ekanligiga ham e’tibor berishlari lozim.
Samarqand davlat universiteti analitik kimyo kafedrasida atmosfera havosi tarkibidan uglerod oksidlari, 
ammiak, uglevodorodlar, ftoridlar, sulfitlar, oltingugurt oksidlari singari gazlarni avtomatik aniqlashga 
imkon beruvchi termokatalitik va yarim o’tkazgichli usullarga asoslangan analizatorlar yaratish sohasida 
tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Bundan tashqari tuproq va yer usti hamda yer osti suvlarini va oqava suvlar 
tarkibini analitik monitoring qilish bo’yicha ham ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda. 
Arxitektura va qurilish sohasida yuqori malakali mutaxassiskar tayyorlash bo’yicha va shu soha 
mutaxassislari tayyorlash bilan bog’liq bo’lgan ta’lim tizimlari bilan hamda turli shu soha yo’nalishidagi 
tashkilotlar bilan o’rnatilgan korporativ hamkorliklar to’g’risida konferensiya sho’balarida ma’ruza 
qilmoqchimiz.