Microsoft Word àñîñèéòåõ10. doc

 
 
 
Molekulyar diffuziya
 
Faza ichida moddaning tarqalishi, umuman olganda, molekulyar diffuziya bilan (agar muhit qo׳zg`almas 
bo׳lsa) yoki bir yo׳la molekulyar va turbulent diffuziyalar yordamida (agar muhit harakatchan bo׳lsa) 
yuz beradi. 
Molekula, atom, ion va kolloid zarrachalarning tartibsiz issiqlik harakati ta’sirida moddaning tarqalishi 
molekulyar diffuziya
 deb ataladi. Qo׳zg`almas muhitda, laminar oqimda va turbulent oqimning fazalarni 
ajratuvchi yuza yaqinidagi chegara qatlamida modda molekulyar diffuziya yordamida tarqaladi. 
Molekulyar diffuziya Fikning birinchi qonuni bilan ifodalanadi. Bu qonunga ko׳ra, elementar yuza dF 
dan ma’lum vaqt 
τ
d
 davomida tarqalgan moddaning massasi dM uning
 
konsentratsiyasi gradiyenti 
dn
dC
 ga to׳g`ri proporsionaldir: 
      
dn
dC
DdFd
dM
τ
−
=
                                      (24.5) 
                                       yoki 
                                       
dn
dC
DF
M
τ
−
=
                                       (24.6) 
(24.6) ifodaga asosan, yuza birligidan (F= 1) vaqt birligi ichida (
τ  = 1) moddaning molekulyar 
diffuziya bilan tarqalishi moddaning solishtirma oqimi (yoki molekulyar diffuziyaning tezligi) deb 
ataladi:  
dn
dC
D
F
M
q
M
−
=
=
τ
                                           (24.7) 
Tenglamaning o׳ng tomonidagi minus ishora molekulyar diffuziyaning tarqaluvchi komponent 
konsentratsiyasining kamayishi tomonga qarab borishini ko׳rsatadi. Tenglamadagi proporsionallik 
koeffitsienti D molekulyar diffuziya koeffitsienti yoki diffuziya koeffitsienti deb ataladi. (24.6) 
tenglamaga asosan diffuziya koeffitsientining o׳lchov birligini aniqlaymiz: 
[ ]




⋅
⋅
⋅
=
τ
F
dC
dn
M
D
 
Diffuziya koeffitsienti yuza birligidan vaqt birligi ichida, konsentratsiyasi gradiyenti birga teng 
bo׳lganda, tarqalgan moddaning massasini bildiradi. Molekulyar diffuziya koeffisienti fizik o׳zgarmas 
kattalik bo׳lib, moddaning diffuziya yo׳li bilan qo׳zg`almas muhitga kirish qobiliyatini belgilaydi. 
Diffuziya koeffitsientining qiymati jarayonning gidrodinamik shart-sharoitlariga bog`liq emas. 
Diffuziya koeffitsienti tarqaluvchi modda va muhitning xossalariga, harorat va bosimga bog`liq. Odatda 
diffuziya koeffitsienti haroratning ortishi va bosimning kamayishi (gazlar uchun) bilan ko׳payadi. Har 
bir aniq sharoit uchun D ning qiymati tajriba yo׳li bilan yoki tegishli tenglamalar yordamida aniqlanadi. 
Ko׳pchilik moddalar uchun D ning qiymati maxsus adabiyotlarda berilgan bo׳ladi. 
24.1-jadvalda normal sharoitdagi ayrim gazlarning havodagi diffuziya koeffitsientlarining qiymatlari 
keltirilgan. 
24.1-jadval
 

---

 
94
 
Ayrum gazlarning havodagi diffuziya koeffitsientlari 
 
Gazlar 
 
Diffuziya 
koefitsientnti 
D lO^ ^
Gazlar Diffuziya 
koeffitsienti D • 
10
6
S/
Kislorod 17,8 Ammiak 17,0 
Azot 13,2 
Suv 
bug`i 
21,9 
Vodorod 61,1 
Metil 
spirti 
13,3 
Uglerod (LI) 
oksidi 
13,8 
 
Etil spirti 
 
10,2 
 
Oltingugurt 
(LI) oksidi 
10,3 
 
Oltingugurt 
angidridi 
9,4 
 
 
Ayrim moddalarning 20°C haroratda suvdagi diffuziya koeffitsientlarining taxminiy qiymatlari 24.2-
jadvalda berilgan. 
24.2-jadval
 
AYRIM MODDALARNING SUVDAGI DIFFUZIYA KOEFFITSIENTLARI 
Modda Diffuziya 
koeffitsienti fl-
lO^mVs 
 
Modda Diffuziya 
koeffitsienti 
 2)-10
9
, n^/s 
 
Azot 1,9 Sirka 
ki l t i
0,9 
Ammiak 1,8  Xlor  1,6 
Vodorod 5,3 Vodorod 2,6 
Glukoza 0,6 
Natriy 
xlorid
2,3 
Uglcrod (LI) 
oksidi 
 
1,8 
 
Kislorod 
 
2,1 
 
Saxaroza 0,4