Microsoft Word àñîñèéòåõ10. doc

                              
(35.3) 
Boshlang`ich A va B moddalardan oraliq C moddasi hosil bo׳ladi, so׳ngra u D mahsulotga aylanadi. 
Reaksiyaning ikkinchi bosqichi C dan D ga aylantirish A yoki B boshlang`ich moddalarning biri 
ishtirokida o׳tishi mumkin. 
Kimyoviy texnologiyaning ko׳pgina reaksiyalari qaytar bo׳ladi. Bu reaksiya quyidagi sxema orqali 
amalga oshadi: 
                         
dD
cC
bB
aA
+
=
+
                            (35.4) 
Qaytmas reaksiyalardan hosil bo׳lgan mahsulot ma’lum sharoitlarda boshlang`ich moddalarga qayta 
aylanishi mumkin. Qaytar reaksiyalar ham to׳g`ri, ham teskari yo׳nalishda ro׳y beradi. 
Jarayon boshlanishida boshlang`ich moddalar A va B ning konsentratsiyasi yuqori bo׳lganligi sababli 
to׳g`ri yo׳nalishdagi reaksiya tezligi yuqori bo׳ladi. A va B moddaning sarflana borishi, C va D mahsulot 
ortishi bilan to׳g`ri reaksiya tezligi kamayib, teskari reaksiya tezligi ortadi. Ma’lum bir vaqtda esa 
shunday holat vujudga keladiki, bunda ikkala reaksiya tezligi tenglashadi. Bunday holat kimyoviy 
muvozanat
 deb ataladi. 
Muvozanat holatida olinadigan mahsulotlar muvozanatli deb ataladi. Jarayon kechish sharoitini 
o׳zgartirish orqali uning muvozanat jarayonini o׳ngga yoki chapga siljitish mumkin. Bunda Le-Shatele 
tamoyiliga amal qilinadi. Agar muvozanat holatida bo׳lgan sistemaga tashqaridan ta’sir qilinsa, 
muvozanat shunday siljiydiki, natijada ta’sir effekti kamayadi.
 
Qaytar reaksiya muvozanatini siljishiga ta’sir qiluvchi omillarga reaksiyadagi harorat, bosim, modda 
konsentratsiyasi kiradi. 
Borish sharoitiga ko׳ra reaksiyalar o׳zgarmas haroratda kechuvchi izotermik va o׳zgaruvchi haroratda 
kechuvchi noizotermik jarayonlarga ajratiladi. 
Reaksiya haroratining o׳zgarishi issiqlikning berilishi yoki uning yutilishi natijasida sodir bo׳ladi. 

---

 
161
 
Agar kimyoviy reaksiya issiqlikning ajralishi bilan ro׳y bersa, bunday reaksiya egzotermik deb ataladi.
 
Masalan ammiakni nitroz gazigacha oksidlash reaksiyasi issiqlikning ajralishi bilan sodir bo׳ladi: 
 
Q
NO
O
NH
+
→
+
4
5
4
2
3