Microsoft Word àñîñèéòåõ10. doc

Kimyoviy reaksiyalar tasnifi
 
Ishlab chiqarish jarayonlarida kechadigan kimyoviy reaksiyalar juda xilma-xil. Ko׳p hollarda kimyoviy 
reaksiyaga bir necha komponentlar kirishadi, natijada ularning fizik va kimyoviy xususiyatlari o׳zgaradi. 
Amaliyotda qo׳llaniladigan kimyoviy reaksiyalar turli belgilariga ko׳ra tasniflanadi: 

---

 
160
 
— kimyoviy o׳zgarish mexanizmining ko׳rinishiga ko׳ra; 
— reaksiyaning o׳tish sharoiti bo׳yicha; 
— reagentlarning fazaviy holati bo׳yicha; 
—  katalizator mavjudligi yoki mavjud emasligi bo׳yicha. 
 Kimyoviy o׳zgarish mexanizmining ko׳rinishi bo׳yicha kimyoviy reaksiyalar sodda, murakkab, parallel va 
ketma-ket bo׳ladi.
 Bundan tashqari reaksiyalar qaytar va qaytmas bo׳lishi mumkin. Reaksiya mexanizmini 
ifodalash uchun stexiometrik tenglama qo׳llaniladi, bunda o׳zaro reaksiyaga kirishuvchi moddalar shartli 
belgilar orqali ko׳rsatiladi. 
Ikki o׳zaro reaksiyaga kirishuvchi reagentlarga ega bo׳lgan oddiy qaytmas reaksiyaning stexiometrik 
tenglamasi quyidagicha bo׳ladi: 
cC
bB
aA
→
+
                                  (35.1) 
bu yerda A va B — boshlang`ich modda belgilari, C — reaksiya mahsuloti, a, b, c — stexiometrik 
koeffitsiyentlar. 
Stexiometrik koeffitsiyentlar a molekulali A modda va v molekulali B moddaning o׳zaro kimyoviy 
reaksiyasi natijasida c molekulali C modda hosil bo׳lishini ko׳rsatadi. 
Oddiy reaksiyalarda boshlangich moddalarning biri, masalan A kimyoviy reaksiya mahsuloti C ga to׳liq 
aylanadi. Bunda A modda konsentratsiyasining boshlang`ich qiymati nolgacha pasayadi. 
O׳zaro ta’sirlanuvchi ikki boshlangich moddaning parallel reaksiya mexanizmi quyidagi stexiometrik 
tenglama orqali ifodalanadi: 
 
bu yerda C va D — A va B reagentlarning o׳zaro ta’sirida hosil bo׳lgan ikkita turlicha modda. 
Parallel reaksiyalarda boshlang`ich moddalar ikki-uch yo׳nalishda turlicha mahsulot hosil qilish bilan 
kechishi mumkin. 
Kimyoviy o׳zgarishning ketma-ket mexanizmli murakkab reaksiyasi quyidagi sxema orqali amalga 
oshiriladi. 
dD
cC
bB
aA
→
→
+