Mexanizatsiyalash muhandislari instituti ekologiya va suv resurslarini boshqarish

1 – Topshiriq 

 

  O`zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  bevosita  ekologiyaga  bog`liq 

bandlarini jadval asosida yozib chiqing va izohlab bering: 

 

№ 

Bandlar  

Bo`limlari va 

boblari  

Izoh  

 

1 

Fuqarolar atrof tabiiy 

muhitga ehtiyotkorona 

munosabatda bo`lishga 

majburdirlar.  

50-modda 

Respublikamizda 

yashovchi har bir fuqaro 

o`z faoliyati davomida 

atrof-muhit, atmosfera, 

suv tuproq, 

ifloslantirmasligi, biologik 

resurslar o`simlik va 

hayvonlar ziyon 

yetkazmasligi to`g`risida 

so`z yuritiladi. 

2. 

 

 

 

3 

 

 

 

Mustaqillik  yillarida  O`zbekistonda  ekologik  ekspertiza  bo`yicha  qator 

qonunlarga asoslangan aktlar qabul qilindi. 

 

2- Topshiriq 

 

Ekologik  ekspertiza  o`tkazish  uchun  ahamiyatga  ega  bo`lgan  tabiat 

komponentlarini muhofaza qilishga bag`ishlangan qonunlarni yozib chiqing: 

 

№ 

Qonunlar 

Qabul qilingan 

yil, oy, kun. 

Bo`lim va 

bandlar 

 

1 

Tabiatni muhofaza 

qilish to`g`risidagi 

qonun 

 

8- dekabr 1992 yil 

11-bob, 

53-

modda. 

2 

 

 

 

3 

 

 

 

4 

 

 

 

5   

 

 

---

 

6 

3- Topshiriq 

 

Ekologik ekspertiza bo`yicha qonunlarga asoslangan normativ-huquqiy aktlarni 

bayon qilib chiqing: 

 

 

№ 

Normativ huquqiy aktlar 

nomi 

Qabul 

qilingan yili 

Mazmuni, 

mohiyati 

1. 

Korxonalar, binolar va 

inshootlar qurishning 

loyiha-smeta 

hujjatlarining tarkibi, ishlab 

chiqarishni 

muvofiqlashtirish va 

tasdiqlash tartibi 

to`g`risida. 

 

 

 

 

1996 yil 

Faoliyat yurgizadigan 

har qanday tashkilotlar 

shu korxona 

qurilishining loyihalari 

aks etgan 

hujjatlarni 

taqdim etishlari kerak 

 

2. 

 

 

 

 

3. 

 

 

 

---

 

7 

“PIRAMIDA” 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ekologik ekspertizaning 

huququy hujjatlari 

O`zbekiston Respublikasining 

Konstitutsiyasi

 

O`zbekiston Respublikasi Tabiatni 

muhofaza qilish to`g`risidagi 

qonuni

 

Ekologik ekspertiza 

To`g`risida qonun 

Qunun osti hujjatlari 

50- modda 

55- modda 

 

54 - modda 

 

100- modda 

 

VI.Bob. Ekologik ekspertizasi 

IХ.Bob. Favqulodda ekologiya vaziyatlari 

Ekologik ekspertiza to’g’risida yo’riqnoma 

(1996 yil)  

VМ-13.12.2001 y № 491-sonli “O’zbekiston 

Respublikasi davlat ekologik ekspertiza 

haqidagi nizomi”

 

2-modda.

 

Ekologik ekspertiza to’g’risida 

qonun hujjatlari 

5-modda. Ekologik ekspertizaning asosiy 

prinsplari 

20-modda. Davlat Ekologik ekspertizasining 

xulosasi 

---

 

8 

2-mavzu. O`zbekistondagi ekologik vaziyatni ekspert baholash 

mezonlari va ekologik rayonlashtirish  

 

Maqsad:  Ekologik  ekspertiza  o`tkazish  vaqtida  O`zbekistondagi  ekologik 

vaziyatni hisobga olish, uni mezonlari va ekologik rayonlashtirish bo`yicha bilim 

berishdan iborat. 

 

Mashg`ulot rejasi: 

 

1. Ekologik vaziyatning umumiy ta’rifi 

2. Tabiat komponentlarining ekologik holati 

3. Yer resurslari 

4. Biologik resurslar 

5. Yer osti boyliklari 

6. Chiqindilar muammosi 

 

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Rio-de-Janeroda 1992 yilda o`tkazilgan 

atrof-muhit  va  rivojlanishga  bag`ishlangan  Konferensiyasida  jamiyatning 

barqaror rivojlanishi tabiiy muhitni yemirish va tabiiy resurslarning kamayishi va 

tugashi  hisobiga  amalga  oshmasligi  shuningdek  kuchli  iqtisodiyotsiz  yashash 

muhitining  zarur  sifatini  ta’minlab  bo`lmasligi  to`g`risidagi  xulosalarga  keldi. 

O`zaro bog`liq bo`lgan iqtisodiyot, ekologiya va ijtimoiy jarayonlarni birgalikda 

boshqarish barqaror rivojlanishni ta’minlashning asosiy shartidir. Ushbu qoidalar 

O`zbekiston  Respublikasiga  ham  to`liq  taalluqlidir.  Bu  konferensiyada  global 

ekologik  muammolar  yechimini  topishda  bozor  iqtisodiyotiga  o`tayotgan 

mamlakatlarning  alohida  rol  o`ynashi  to`g`risidagi  g`oya  birinchi  marta  kun 

tartibiga  qo`yildi  va  to`la  qo`llab-quvvatlandi.  Bu  mamlkatlar  qatoriga 

O`zbekiston  va  Markaziy  Osiyoning  boshqa  davlatlari  ham  kiradi.  Ular  katta 

tabiiy  resurs  salohiyatiga  ega  bo`lib,  regional  va  global  miqyosda  atrof-muhitni 

sog`lomlashtirishga salmoqli hissa qo`shish imkoniyatiga egadir. Shu munosabat 

bilan  O`zbekistondagi  hozirgi  ekologik  vaziyatni  ekologik  ekspertiza 

munosabatlarini  rivojlantirish nuqtayi nazaridan  tahlil qilish  muhim ahamiyatga 

ega. 

Shu  sababdan  Respublika  fuqarolarining  yashashi  uchun  sog`lom  shart-sharoit 

vujudga  keltirish  va  tabiatdan  foydalanish  samaradorligini  oshirish,  tabiiy 

resurslarning  ozayishiga  yo`l  qo`ymaslik,  tabiatini  asrash  va  muhofaza  qilishda 

ekologik  ekspertiza  amaliyoti  boshqarishning  o`ta  muhim  ahamiyatga  ega  bo`lgan 

yo`nalishlari qatoriga kiradi. 

Ekologik  ekspertiza  nuqtayi  nazaridan  tabiatdan  foydalanish  va  atrof  muhitni 

muhofaza  qilish  sohasida  respublikada  uzoq  davr  mobaynida  xukmronlik  qilgan 

o`tmish  totalitar  tuzumdan  meros  bo`lib  qolgan  ekologik  muammolar  yechimini 

topish,  mamlkatda  mavjud  bo`lgan  boshqa  ekologik  muammolarning  yahlit 

manzarasini  aniqlash,  ularni  keltirib  chiqargan  sabablar  va  ulardan  kuzatilayotgan 

ko`ngilsiz oqibatlarning natijasi hisoblangan murakkab ekologik vaziyatning ta’sirini 

tahlil  etish  mamlakatlarning  antropogen  omillarga  bog`liq  bo`lgan  ekologik  vaziyati 

---

 

9 

to`g`risida to`la tasavvur beradi. Bular o`z navbatida ekologik ekspertiza amaliyotida 

maqsadga  muvofiq  loyihalarga  afzallik  berish  yoki  samarasiz  loyihalarni  rad  etish 

masalalarini to`g`ri hal etishga xizmat qiladi. 

O`zbekistondagi  hozirgi ekologik vaziyatning  ekologik  ekspertiza  nazoratida 

hisobga  olinishi  zarur  bo`lgan  asosiy  xususiyatlaridan  quyidagilarni  ko`rsatish 

mumkin: 

-  respublikada  atrof-muhitning  ekologik  talablarga  to`la  javob  beradigan 

(havo,  suv,  tuproqninig  ifloslanishi  belgilangan  standart  talablari  darajasida 

bo`lgan)  hududlar  mamlakat  umumiy  maydonining  27%ni  (120  ming  kv.km) 

tashkil  etadi  va  mazkur  hududda  O`zbekistonning  45%ga  yaqin  aholisi  (11mln 

kishi)  yashaydi.  Qolgan  hududlarda  ekologik  vaziyat  turli  darajada  buzilishlarga 

uchragan; 

-  iqtisodiyotning  xomashyo  va  tabiatni  eksplutatsiya  qiluvchi  resurs  va 

energiyani  ko`p  iste’mol  qiladigan  tarmoqlarning  tez  rivojlanishi  (ayniqsa 

an’anaviy  qishloq  xo`jaligi,  foydali  qazilmalarni  qazib  olish  va  eksport  qilish, 

energiya va xom ashyoni ko`p iste’mol qiladigan tarmoqlar) tabiiy muhitga salbiy 

ta’sir  qilish  bosimining  kuchayib  borishiga  va  me’yordan  oshib  ketishiga  olib 

kelgan; 

-  tabiat  komponentlarining  barchasida  ekologik  holat  sezilarli  o`zgarishlarga 

uchragan.  Bular  qatoriga  havoning  ifloslanishi,  yer  usti  va  yer  osti  suvlarining 

ifloslanishi,  tuproqning  sho`rlanishi  va  degradatsiyaga  uchrashi,  biologik 

mahsuldorlik  va 

xilma-xillikning 

kamayishi, 

yaylovlarning 

digressiyasi, 

o`rmonlarning  kesib  yuborilishi  cho`llashuv  jarayonlarining  kuchayishi  va 

boshqalar kiradi; 

-  aholi  yashash  manzillari−Shahar  va  qishloqlarda  ekologik  vaziyatning 

yomonlashuvi, va uning aholi salomatligi va turmush darajasiga zararli ta’sirining 

kuchayib  borishi  kuzatilmoqda.  Bular  qatoriga  aholining  toza  ichimlik  suvi  bilan 

yetarli  darajada  ta’minlanmaganligi,  kommunal  xo`jaligi  va  sanoat  oqavalarining, 

chiqindilarning  ko`payishi,  sanitariya  xizmatining  past  darajasi  va  boshqa 

noqulayliklarning mavjudligi kiradi; 

-  qattiq  chiqindilarning  (shu  jumladan  zaharli  sanoat  chiqindilari)  ko`plab 

to`planib  qolishi,  radioaktiv  ifloslanishning  katta  xavflari  borligi  (Markaziy 

Qizilqum, Toshkent viloyati va boshqalar); 

-  tabiiy  va  texnogen  halokatlar  (sel,  ko`chki,  o`pirilish,  zilzilalar)  xavfining 

kuchayib borishi; 

-  Orol  dengizining  qurishi  va  Orol  bo`yidagi  salbiy  ekologik  o`zgarishlarga 

bog`liq  bo`lgan  halokat  va  inqirozlar,  ijtimoiy  ofat,  ekologik  noqulayliklarning 

mavjudligi; 

-  alohida  muhofaza  qilinadigan  tabiiy  hududlar  maydoni  va  strukturasining 

talabga javob bermasligi; 

-      qo`shni  davlatlarning  chegaralaridan  o`tib  kelayotgan  ifloslantiruvchi 

ta’sirning mavjudligi va boshqalar.  

O`zbekistonda 

mavjud 

bo`lgan 

ekologik 

vaziyatning 

ko`rsatilgan 

xususiyatlari  ekologik  ekspertiza  munosabatlarida  aholining  yashashi  qulay 

---

 

10 

sharoitlar  yaratish,  tabiiy  resurslardan  tugab  qolmaydigan  tarzda  foydalanish, 

tabiatning  mahsuldorligi,  o`z-o`zini  tiklash  imkoniyatlarini  saqlab  qolish,  atrof- 

muhitni  saqlash  va  muhofaza  qilish  sohasida  milliy  manfaatlarning  ustivorligini 

ta’minlash,  xalq  xo`jaligida  ekologiyalashtirishni  keng  qo`llash  yo`nalishlarida 

ekspert nazoratini kuchaytirishni taqazo etadi.