Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

Massa va uning birliklari

---

II bob. Mexanik hodisalar
40
40
Narsa va predmetlarning massasini 1 kg ga 
nisbatan katta va kichik birliklarda ham o‘lchash 
mumkin.
1 tonna (t) = 10 sentner (s) = 1000  kg.
1 kg = 1000  gramm = 1 000 000  milligramm.
Jism massasi tarozida o‘lchanadi. Jism massasini 
o‘lchash uchun uning chap pallasiga o‘lchanadigan 
narsani, o‘ng pallasiga tarozi toshlari qo‘yiladi. Pallaga toshlarni muvo zanatga 
kelguncha tanlab qo‘yiladi (14-rasm).
b)
a)
14-rasm.
15-rasm.
Shundan so‘ng pallaga qo‘yilgan tosh massalari qo‘-
shilib hisoblanadi.
Shayinli tarozida tortilgan jism massasi uning 
qizdirilgan yoki sovutilganligiga, qayerda va qachon 
o‘lchanganligiga bog‘liq emas. Shu sababli tajriba 
larda 
va hisoblashlarda berilgan jismning massasi o‘zgarmas 
(m = const)  deb  qaraladi.
Ko‘pincha bozorlarda sabzavotlarni prujinali tarozida 
tortib sotayotgan sotuvchilarni uchratamiz (15-rasm). Bunday tarozi ichida 
prujina bo‘lib, osilgan yuk ta’sirida cho‘ziladi. Tarozining ko‘rsatishi 
prujinaning qattiq-yumshoqligiga, kunning issiq yoki sovuq bo‘lishiga, 
normadan ortiq yuk osganda cho‘ zilib, avvalgi joyiga qaytib bormasdan 
13-rasm.

---

41
qolib ketganli giga bog‘liq bo‘ladi. Bundan tashqari, o‘lchashlar, Yerning 
Shimoliy qutbi yoki ekvatorga yaqin joylarda olib borilganligiga bog‘liq 
bo‘lganligidan aniq bo‘l maydi. Shu sababli jism massasini shayinli tarozida 
o‘lchang!
Juda kichik zarralarni hamda ulkan jismlar (Oy, Quyosh) massalarini 
bevosita o‘lchab bo‘lmaydi. Ularning massasi bilvosita usullar bilan 
hisoblab topiladi. Bu haqda yuqori sinfl arda o‘qib o‘rganasiz.