Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

14-MAVZU
MASSA VA UNING BIRLIKLARI
Siz kundalik turmushda ota-onangiz bilan yoki o‘zingiz bozorga 
borgansiz, albatta. Bozorda sotilayotgan ko‘pgina oziq-ovqat mahsulotlarini 
tarozida o‘lchab sotilishini ham bilasiz. Tarozi yordamida jismlar va 
narsalarning qanday kattaligi o‘lchanadi? Buni tushunish uchun quyidagiga 
e’tibor beraylik. Qum ortilgan bolalar o‘yinchoq avtomobilini joyidan 
qo‘zg‘atish osonmi yoki qum ortilgan rosmana avtomobilnimi? Bir tekis 
g‘ildirab kelayotgan o‘yinchoq avtomobilni ushlab to‘xtatish osonmi 
yoki rosmana avtomobilnimi? Albatta, har biringiz savolga o‘yinchoq 
avtomobilni deysiz. Boshqa misol olaylik. Sellofan xaltaga solingan 
shakarni ko‘tarish osonmi yoki bir qop shakarnimi? Bunda ham xaltadagi 
degan to‘g‘ri javobni olamiz. Demak, jismlar tinch turgan bo‘lsa, uni bu 
holatdan chiqarish uchun ta’sir ko‘rsatish kerak. Xulosa qilib aytsak, jismlar 
yoki narsalar tinch turgan holatini saqlashga intilar ekan. Jismlar xuddi 
shunday harakat holatini ham saqlashga urinadi. Jismlarning tinch yoki 
harakat holatini saqlash qobiliyatiga inertlik deyiladi. Lekin bu qobiliyat 
turli jismlarda turlicha. Bu qobiliyatni o‘lchash uchun massa deb ataluvchi 
fi zik kattalik o‘ylab topilgan. Jismning inertlik xossasini xarakterlovchi 
fi zik kattalikka jismning massasi deyiladi. Jism massasini o‘lchashning 
usullari ko‘p. Shulardan hammaga ma’lumi tarozi yordamida o‘lchashdir. 
Amaliyotda ishlati ladi gan tarozilar turli tipda bo‘ladi: o‘quv, analitik, elekt-
ron va h.k. 14-a rasmda o‘quv (shayinli), b-rasmda esa elektron  tarozi 
keltirilgan. Yuqorida aytganimizdek, massa birligi 1 kilogramm bo‘lib, 
namunasi Parij yaqinidagi Sevr degan shaharchada saqlanadi (13-rasm).
Namuna  silindr  shaklida  bo‘lib,  balandligi  va  diametri  39  mm  atrofi da. 
Undan 40 ta nusxa tayyorlanib turli mamlakatlarga tarqatilgan.
Jism massasining ko‘p yoki kamligi, un 
dagi moddaning yoki 
narsalarning ko‘p-kamligiga bog‘liq. Masalan, bir qop yong‘oq ning massasi 
bir xalta yong‘oq nikidan, 1 che lak suvning massasi 1 piyola suvnikidan 
ko‘p.