Mexanik harakat haqida



Download 3,48 Mb.
bet100/106
Sana01.02.2022
Hajmi3,48 Mb.
#421407
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   106
Bog'liq
fizika 7 uzb

45-§. QUVVAT




Quvvat va uning birliklari

Bir xil mexanik ishni turli mashina turlicha vaqtda bajarishi mum- kin. Masalan, katta kran yerda turgan 10 t g‘ishtni 30 m balandlikka
1 minutda olib chiqishi mumkin. Kichik kran esa shuncha g‘ishtni 2 t dan 5 marta ko‘tarib yuqoriga chiqarishi mumkin. Bunda ikkala kran bir xil ish bajardi, lekin uni bajarish uchun turlicha vaqt sarfladi.
Mashina, dvigatel va turli xil mexanizmlarning ish bajara olish im- koniyatini taqqoslash uchun quvvat deb ataladigan fizik kattalik kiritilgan. Bir xil ishni bajaruvchi mashinalardan qaysi biri shu ishni qisqaroq vaqt ichida bajarsa, shunisi quvvatliroq bo‘ladi. Mexanizmning quvvati N vaqt birligida bajargan ishi bilan ifodalanadi:

t
N = A .

Xalqaro birliklar sistemasida quvvatning asosiy birligi qilib vatt (W) olingan. 1 W deganda 1 s ichida 1 J ish bajaradigan qurilmaning quvvati



tushiniladi. Quvvat birligining nomi bug‘ mashinasini ixtiro qilgan ingliz olimi Jeyms Uatt (Watt) sharafiga qo‘yilgan. Amalda quvvatning boshqa birliklari – millivatt (mW), gektovatt (gW), kilovatt (kW), megavatt (MW) ham qo‘llaniladi. Quvvatning asosiy va boshqa birliklari orasidagi muno- sabatlar quyidagicha:
1 mW = 0,001 W = 10–3 W; 1 gW = 100 W = 102 W;
1 kW = 1 000 W = 103 W; 1 MW = 1 000 000 W = 106 W.
Quvvat ish va vaqt kabi skalyar kattalikdir.
Quvvat formulasidan ma’lum vaqt ichida bajarilgan ishni topish mumkin:

A = Nt .
(2)
Bu formula ish va energiyaning yana bir-birligini kiritishga imkon be- radi. Mexanik ishning birligi 1 W quvvatli mexanizmning 1 s davomida bajargan ishiga teng. Bu birlik vatt-sekund (W · s) deb ataladi. Quvvatni ish bajarish tezligi deb atash mumkin. Transport vositalarining quvvati ot kuchi deb ataluvchi maxsus birlikda o‘lchanadi. Taxminan 736 W bo‘lgan mexanizmning quvvati 1 ot kuchiga teng, ya’ni:
1 ot kuchi ≈ 736 W.


Quvvat, kuch va tezlik orasidagi munosabatlar

Transport vositalari ko‘pincha o‘zgarmas tezlik bilan harakatlanadi. υ tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakat qilayotgan avtomobil t vaqt davomida s = υt masofani bosib o‘tadi. Avtomobil o‘zgarmas tezlik bi- lan harakat qilishi uchun unga harakatga keltiradigan motorning F ku- chi ta’sir etib turishi kerak. Bu kuch avtomobilning harakatiga qarshilik qiladigan kuchlarga (turli ishqalanish kuchlariga) miqdor jihatdan teng va qarama-qarshi yo‘nalgandir. Shuning uchun avtomobil s masofani bosib o‘tganida, uning motori bajargan ish A=Fs=Fυt ga teng bo‘ladi. Agar A=Nt ekanligini hisobga olsak, quvvatning quyidagi formulasi kelib chiqadi:


N=Fυ. (3)
Bu formuladan ko‘rinadiki, motorning quvvati qancha katta bo‘lsa, avto- mobilning tezligi ham shuncha katta bo‘ladi. Shuning uchun katta tezlikda harakat qiladigan samolyot, poyezd, avtomobillarga katta quvvatli motorlar o‘rnatiladi. Yuqoridagi formuladan yana shuni anglash mumkinki, motorning quvvati o‘zgarmas bo‘lganda, tezlik qancha katta bo‘lsa, kuch shuncha kichik
bo‘ladi. Shuning uchun qiyalik bo‘yicha tepalikka chiqishda avtomobilning tortish kuchini oshirish uchun tezlik kamaytiriladi.
Masala yechish namunasi
Katta kran 10 t g‘ishtni, kichik kran esa 2 t g‘ishtni 30 m balandlikka
1 minutda olib chiqdi. Har bir kran quvvatining foydali qismini toping.
g = 10 m/s2 deb oling.



t = 1 min = 60 s;
g = 10 m/s2.
Topish kerak:
N1 =


N2 =
t1 ;
A2 .
t
N1 =



Berilgan:

Formulasi:

Yechilishi:

m1=10 t =10 000 kg;

A1= m1 gh;

A1 = (10 000 ·10· 30 ) J = 3 000 000 J;

m2 = 2 t = 2 000 kg;

A2= m2 gh;

A2 = (2 000 · 10 · 30) J = 600 000 J;

h = 30 m;

A

3 000 000



N2 =
60 W=50 000 W=50 kW;
600 000 W=10 000 W=10 kW.
60

N1 = ? N2. = ? Javob: N1 = 50 kW; N2 = 10 kW.



Download 3,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   106




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish