|
Urug‘ mevalilar
Danak mevalilar
Yong‘oq mevalilar
Subtropik mevalilar
Sitrus mevalilar
14-rasm. Mevali ekinlarni guruxlarga bo‘linishi
5-jadval
Mevali va rezavor mevali o‘simliklar turlarining tarkibi bilan tanishish
Turning nomi
|
Yer ustki qismining o‘lchami va tuzilishi bo‘yicha guruhlarga bo‘lish
|
O‘simliklar-ning umr ko‘rish davri, yil
|
Ekilganidan
so‘ng hosilga kirishining boshlanishi,
yil
|
Ishlab chiqarishda foydalanish davri, yil
|
Urug‘li o‘simliklar
|
Olma
|
|
|
|
|
Nok
|
|
|
|
|
Behi
|
|
|
|
|
Dulana
|
|
|
|
|
Danakli o‘simliklar
|
Olcha
|
|
|
|
|
Gilos
|
|
|
|
|
Olxo‘ri
|
|
|
|
|
Tog‘olcha
|
|
|
|
|
Tern
|
|
|
|
|
O‘rik
|
|
|
|
|
Shaftoli
|
|
|
|
|
Qizil
|
|
|
|
|
Jiyda
|
|
|
|
|
Yong‘oq o‘simliklar
|
Yunon yong‘og‘i
|
|
|
|
|
Pekan
|
|
|
|
|
O‘rmon yong‘og‘i
|
|
|
|
|
Bodom
|
|
|
|
|
Pista
|
|
|
|
|
Subtropik o‘simliklar
|
Anor
|
|
|
|
|
Anjir
|
|
|
|
|
Xurmo
|
|
|
|
|
Zaytun
|
|
|
|
|
Feyxoa
|
|
|
|
|
Chilonjiyda
|
|
|
|
|
Tut
|
|
|
|
|
Sitrus o‘simliklar
|
Limon
|
|
|
|
|
Apelsin
|
|
|
|
|
Mandarin
|
|
|
|
|
Greypfrut
|
|
|
|
|
Malina
|
|
|
|
|
Bog‘ yer tuti
|
|
|
|
|
Qulupnay
|
|
|
|
|
Maymunjon
|
|
|
|
|
Qorag‘at
|
|
|
|
|
Krijovnik
|
|
|
|
|
Zirk
|
|
|
|
|
Chakanda
|
|
|
|
|
Namatak
|
|
|
|
|
So‘zlardagi ch birikmasi “X” kabi o‘qiladi : Amelanchier.
Lotincha S harfi so‘z boshida va undosh harflardan keyin kelsa kirilcha “S” kabi o‘qiladi: Sorbus, Persica, undosh harflar o‘rtasida, shuningdek unli harflar va myokin o‘rtasida kelsa kirilcha “Z” kabi o‘qiladi: Cerasus, Rosaceae.
Lotincha J va L harflari unli A, O, I harflari oldidan kelsa, ularni Ya, Ye, Yuga yumshatadi, masalan, Juglandis, Malus, Lanrocerasus, Lonicera.
Lotincha X harfi kirilcha K va S xarflarining birikmasi kabi o‘qiladi, masalan, Phoenix.
1-vazifa.Mevali o‘simlik turlarining botanik tasnifi va ishlab chiqarish guruhlari bilan tanishish. Ularning lotincha nomlarini o‘rganish. Mevali o‘simliklarning guruhlarini 1-shakl bo‘yicha tavsiflash.
6-jadval
Guruh
|
Tur
|
Botanik nomi
|
oila
|
avlod
|
Urug‘li mevalar
|
Olma
|
|
|
Danakli mevalar
|
O‘rik
|
|
|
2-vazifa. Olma, olcha, shaftoli va o‘rik mevalarining tuzilishini sxematik chizish.
3-vazifa. Mevalarning tuzilishini o‘rganish va ularni tashqi hamda ichki belgilarini 2-shakl bo‘yicha tavsiflash.
7-jadval
Tur
|
Perikarpiy
|
ekzokarpiy
|
mezokarpiy
|
endokarpiy
|
Olma
|
|
|
|
Rayonlashtirilgan mevali o‘simliklar turlari bilan yangi mevalar, mulyajlar yoki konservalangan namunalari yordamida tanishish.mevalarning tuzilishi sxemalarini chizish va alohida o‘simlik guruhlarining farqli belgilarini aniqlash. Materialni o‘rganishda gerbariy, rasmlar va fotosuratlardan foydalaniladi.
2-LABORATORIYA mashg‘ulot:
Meva va rezovor meva o‘simliklarining morfologik tuzilishi
Mashg‘ulot maqsadi: Mevali o‘simliklar asosiy a’zolarining ayrim qismlari va boshqacha ko‘rinishlarini o‘rganish. Rezavor meva o‘simliklarining alohida a’zolari va ularning boshqacha ko‘rinishlari haqida bilimlarini mustaxkamlash.
Mashg‘ulot mazmuni:Mevali o‘simliklarda novda va ildiz, asosiy o‘sish a’zolari, gul yoki to‘pgul esa ko‘payish a’zolaridir. O‘simlikning qolgan hamma a’zolari – shoxlar, kurtaklar, poya va hokazolar asosiy o‘sish a’zolarining o‘zgargan shakllaridir.
Mevali daraxt yer ustki va yer ostki qismlarga ega. Yer ustida joylashgan qismi poya, yirik va mayda shoxlar, qoplab o‘suvchi va mayda hosildor novdalardan iborat. Bu novdalarda barglar, gullar va mevalarning asosiy qismi to‘planadi.
Mevali o‘simliklarning ildiz tizimi kelib chiqishi, o‘lchamlari, satxidagi holati va bajaradigan vazifasi bilan bir-biridan farq qiladi.
Kelib chiqishiga ko‘ra ikki xil ildiz va ildiz tizimlari ajratiladi:
a) urug‘ ildizlar
b) qo‘shimcha ildizlar
Shoxlanish xususiyatiga ko‘ra:
a) o‘q ildizli
b) o‘q ildizsiz (tarmoq otgan).
v) popuk ildizli
tuzilmalar ajratiladi.
Ildizlar rivojlanish qalinligiga ko‘ra skelet, yarim skelet va patak ildizlarga bo‘linadi.
Sathidagi holatiga ko‘ra yotiq va tik ildizlarga ajratiladi.
Anatomik tuzilishi va bajaradigan vazifasiga ko‘ra ildiz g‘ilobi, o‘sish ildizlari, so‘ruvchi ildizlari va o‘tkazuvchi ildizlarga ajratiladi.
Ishni bajarish uchun namuna: Mevali o‘simliklarning asosiy vegetativ organlari ularning novdalari yoki yer ustki qismi va ildizi yoki yer ostki qismi hisoblanadi.
Novda va ildizning tutashgan joyi ildiz bo‘g‘izi deb ataladi, bu joy ular o‘rtasidagi rang o‘zgara boshlagan qismi, shuningdek eng yuqorigi yon ildizlar tarqalgan mintaqa bilan belgilanadi.
Bog‘ barpo qilish uchun mo‘ljallangan ko‘chatlar o‘simliklardan iborat bo‘ladi: payvandtag yoki ildiz tizimi va kichik tanacha hamda payvando‘st, ya’ni yer ustki qismi. Yosh o‘simliklarda payvand qilingan joyni oson ko‘rish mumkin.
Katta yoshli daraxtlarda shoxlangan barcha yer ustki qismlar mevali o‘simlikning shoh-shabbasi deb yuritiladi.
Mevali daraxtning tuzilishi sxemasi 4-rasmda ko‘rsatilgan.
8-jadval
Mevali o‘simliklarni yer ustki qismini ta’riflash
Turi
|
Yoshi, yili
|
Shoxsiz poyasi
|
Shoh-shabbalari
|
Baland-
ligi, m
|
diametri, sm
|
shoxlanish tartiblari, soni, dona
|
1-tartib shoxlari soni, dona
|
shohshabba balandligi, m
|
Olma
|
|
|
|
|
|
|
Shaftoli
|
|
|
|
|
|
|
Qorag‘at
|
|
|
|
|
|
|
Xo‘jag‘at
|
|
|
|
|
|
|
4-rasm. Mevali daraxtning tuzilishini umumiy sxemasi:
1 – markaziy tana; 2 – markaziy o‘tkazuvchi qism; 3 – skelet shohlar; 4 – ildiz bo‘g‘izi; 5 – daraxt shoh shabbasi; 6 – ildiz tizimi; 7 – skelet ildizlar; 8 – ildiz bachkilari; 9 – shohning tanadan chiqish burchagi; 10 – skelet shoxning egilish burchagi; 11 – g‘ovlab o‘suvchi novda; 12 – raqobatchi; 13 – o‘sayotgan shohchalar; 14 – yarim skelet shohlar; 15 – payvand qilingan joy;
16 – gorizontal skelet ildizlar; 17 – vertikal ildizlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
