Meva – sabzavot maxsulotlarni saqlash texnologiyasi

2. Rezavor mevalarning kimyoviy tarkibi, ozuqaviy va biologik qiymati

Rezavor meavlar asosan butasimon o'simliklar, juda kam hollarda esa daraxtlarning mevasi hisoblanadi. Rezavor mevalar keng tarqalganligi va turli xillarda bo'lishi, deyarli hamma hududlarda yetishtirilishi bilan diqqatga sazovordir. Hamma rezavor o'simliklar yovvoyi holda o'sadiganlaridan madaniylashtirilgan hisoblanadi.

Rezavor mevalar tuzilishiga ko'ra uch guruhga bo'linadi: oddiy, murakkab va soxta rezavor mevalar.

Oddiy rezavor mevalar donalardan iborat bo'lib, sersuv etli, mevasi ichida urug'i bo'ladi (uzum, smorodina, krijovnik, klyukva va boshqalar).

Murakkab rezavor mevalarning mayda-mayda mevachalari bita glyukozada to'plangan bo'ladi (malina, ejevika).

Soxta rezavor mevalaring o'sib ketgan gulkosasi yuzasida mayda urug'lari bo'ladi (yertut, qulupnay).

Rezavor mevalardan Respublikamizda sanoat miqyosida etishtiriladigan rezavor meva bu uzum hisoblanadi.

Uzum. Bu rezavor meva tok mevasidir. Tok uzumdoshlar oilasiga mansub bo'lib, chirmashib o'sadigan o'simlik hisoblanadi. Tok yer kurrasining tropik, subtropik va mo'tadil iqlimli hududlarida keng tarqalgan. Tok tabiiy holda sernam o'rmonlarda, vodiylarda, tog' etaklarida hamda daryo bo'ylarida chirmashib, ba'zi turlari buta yoki pastak daraxt sifatida o'sadi. O'simlikning ildizi anchagina mustahkam, uning bo'yi 20 m gacha borishi mumkin. Barglari yumaloq, panjasimon, gullari ko'rimsiz, mayda, mevasi esa juda sershira bo'ladi.

Tokning turli navlari O'zbekiston Respublikasining hamma rayonlarida o'stiriladi. Ohangaron vodiysida va To'palang daryo havzasida tok yovvoyi holda uchraydi.

Uzum mevasi boldog'lari bilan shaxchalarga birlashgan bo'ladi va bir necha shoxchalar uzum boshini tashkil etadi. Uzum boshi silindrsimon, uzunchoq va boshqa xil shakllarda, mevasi esa sharsimon, tuxumsimon, ovalsimon shakllarda bo'ladi. Uzum mevasi po'stloqdan (2-9 %), sersuv etdan (85-90 %) va urug'dan (0-5 %) tashkil topgan bo'ladi. Po'stlog'i oq, pushti va qora rangda bo'ladi.

Uzum mevasi yuqori ozuqaviy va biologik qiymatga ega ekanligi bilan alohida diqqatga sazovordir. Uzum mevasi boshqa rezavor mevalardan inson organizmida tez hazm bo'ladigan glyukoza qandiga boyligi bilan ajralib turadi. Quyidagi 15-jadvalda oshxonabop va mayiz olish maqsadida foydalaniladigan uzumlarning va boshqa rezavor mevalarning kimyoviy tarkibi bo'yicha ma'lumotlar keltirildi.

15-jadval