|
Meva va sabzavotlar tarkibida vitaminlar va mineral elementlar miqdori
Mevalar va sabzavotlar
|
Mineral elementlar, 100 g da mg hisobida
|
Vitaminlar, 100 g da mg hisobida
|
Na
|
K
|
Ca
|
Mg
|
P
|
Fe
|
B ka-rotin
|
B1
|
B2
|
PP
|
C
|
Mevalar:
Olma
Uzum
Nok
Gilos
Olcha
O'rik
Shaftoli
Apelsin
Limon
Olxo'ri
|
26
26
14
13
20
3
30
13
11
18
|
278
255
155
233
256
305
363
197
163
214
|
16
30
19
33
37
28
20
34
40
20
|
9
17
12
24
26
8
16
13
12
9
|
11
22
16
28
30
26
34
23
22
20
|
2,2
0,6
2,3
1,8
0,5
0,7
0,6
0,3
0,6
0,5
|
0,03
yuqi
0,01
0,15
0,10
1,60
0,50
0,05
0,01
0,10
|
0,03
0,05
0,02
0,01
0,03
0,03
0,04
0,04
0,04
0,06
|
0,02
0,02
0,03
0,01
0,03
0,06
0,08
0,03
0,02
0,04
|
0,30
0,30
0,10
0,40
0,40
0,70
0,70
0,20
0,10
0,60
|
20
6
5
15
15
10
10
60
40
10
|
Sabzavotlar:
Lavlagi
Karam (oq boshli karam)
Sabzi (qizil)
Bodring
Pomidor
Kartoshka
Rediska
Sholgom
Bosh piyoz
Sarimsoq
Qovun
Tarvuz
|
86
13
21
8
40
28
10
58
18
80
32
16
|
288
185
200
141
290
568
255
238
175
260
118
64
|
37
48
51
23
14
10
39
49
31
60
16
14
|
22
16
38
14
20
23
13
17
14
30
13
224
|
43
31
55
42
26
58
44
34
58
100
12
7
|
1,4
0,6
0,7
0,6
0,9
0,9
1,0
0,9
0,8
1,5
1,0
1,0
|
0,01
0,02
9,0
0,06
1,20
0,02
yuqi
0,10
yuqi
yuqi
0,40
0,10
|
0,02
0,03
0,06
0,03
0,06
0,12
0,01
0,05
0,05
0,08
0,04
0,04
|
0,04
0,04
0,07
0,04
0,04
0,07
0,04
0,04
0,02
0,08
0,04
0,03
|
0,20
0,74
1,00
0,20
0,53
1,30
0,10
0,80
0,20
1,20
0,40
0,24
|
10
45
5
10
25
20
25
20
10
10
20
7
|
Bu jadval ma'lumotlari shundan dalolat beradiki, mevalar va sabzavotlar vitaminlar va mineral elementlar miqdori bo'yicha bir-biridan sezilarli darajada farq qiladi.
Ma'lumki, inson hayotida mevalar vitaminlar manbai sifatida muhim ahamiyatga egadir. Ular tarkibida deyarli barcha vitaminlar mavjud. Mevalarning qimmatliligi avvalo, tarkibida askorbat kislota (C vitamini), karotin va P vitamin aktivligiga ega bo'lgan katexinlar, antosianlar, leykoantosianlar miqdori bilan belgilanadi.
Ko'p mevalar, chunonchi, olma, o'rik, gilos, olcha, apelsin, limon, xurma, unabilar C vitaminiga boy bo'ladi. O'rik va shaftoli mevasi tarkibida karotin (provitamin A) ham ko'p to'planadi. O'rik tarkibidagi karotin miqdori bo'yicha sariyog', tuxumning sariq qismi va ismaloqdan qolishmaydi.
Muallifning imiy tadqiqot ishlari (4) asosida o'rikning Ko'rsodiq navida 3 mg % dan ortiq karotin moddasi borligi aniqlangan. Mevalardan behi va xurmo P vitaminlilik xususiyatiga ega bo'lgan polifenol moddlariga boyligi bilan alohida diqqatga sazovordir. Ularda bu vitamini miqdori 900 mg % gacha bo'lishi mumkinligi aniqlangan. Shuningdek, mevalar tarkibida tiamin, riboflavin, nikotinat kislota, tokoferol va K vitaminlari uchraydi.
Sabzavotlar ham inson hayotida ko'pgina vitaminlarning muhim manbai hisoblanadi. Ko'pchilik sabzavotlarda C va A vitaminlari ko'p miqdorda uchraydi. Sabzavotlardan qalampir, petrushka, ukrop C vitaminiga juda boydir. Sabzavotlarni uzoq saqlash va konservalash jarayonlarida ularning tarkibidagi C vitamini anchagina kamayib ketishi mumkin. Sabzavotlar tarkibida A vitamini bevosita uchramasada, ammo uning xususiyatiga ega bo'lgan va kimyoviy tuzilishi unga yaqin hisoblangan karotin bo'ladi. Sabzavotlardan sabzi karotinga boyligi bilan alohida ajralib turadi. Qizil sabzida sariq sabzidagiga qaraganda karotinning 2-3 baravar ko'p bo'lishi tadqiqot natijalari asosida aniqlangan. Bu keltirilgan vitaminlardan tashqari sabzavotlar tarkibida B1, B2, E, PP vitaminlari, folat, pontotenat kislotalari uchraydi.
Meva va sabzavotlar inson hayotida mineral elementlarning muhim manbai bo'lganligi bilan ham qadrlidir. Ular tarkibidagi mineral elementlarning o'zaro nisbati odam organizmi uchun optimal bo'lib, oson o'zlashtiriladigan shaklda bo'ladi. Eng muhimi shuki, bu mineral elementlar ishqoriy xarakterda bo'lganligi uchun qondagi ishqor-kislota muvozanatining saqlanib turishida kata ahamiyatga egadir. Mevalar va sabzavotlarda natriy, kaliy, magniy, fosfor, xlor kabi makroelementlardan tashqari, yod, mis, temir, kobalt, rux, nikel, vannadiy kabi juda ko'p mikroelementlar ham uchraydi.
Kelitirilgan 2-jadval ma'lumotlari shundan dalolat beradiki, meva va sabzavotlar tarkibidagi mineral elementlarning yarmidan ko'prog'i kaliyga to'g'ri keladi. Natriy, kalsiy va fosforning miqdori ham boshqa elementlarga nisbatan ko'proq bo'ladi.
Meva va sabzavotlarda biz yuqorida aytib o'tilgan kimyoviy birikmalardan tashqari yana bir qator moddalar borligi aniqlangan. Bularga oshlovchi moddalar, efir moylari, glikozidlar, fitonsidlar, rang beruvchi moddalar, lipidlar, fenol birikmalarini ko'rsatish mumkin.
Mevalar va sabzavotlarning xushbo'yligi ko'p jihatdan ular tarkibidagi efir moylariga bog'liq bo'ladi. Piyoz, sarimsoq, turp tarkibidagi efir moylari ularga hid va ta'm beribgina qolmay, balki antibiotik xususiyatiga ham egadir. Shu sababli ham efir moylariga boy bo'lgan ba'zi o'simliklar oziq-ovqatdan tashqari, mikroorganizmlarning rivojlanishini to'xtatish maqsadida ham ishlatiladi.
Mevalar va sabzavotlarning yashil rangi ular tarkibida xlorofill, sariq rangi karotin, qizil rangi likopin pigmentlari borligidan dalolat beradi. Shuningdek, glyukozidlardan kartoshkada salonin, bodom, o'rik, shaftoli mag'zida amigdalin, sitrus mevalarida gesperidin borligi aniqlangan.
Keltirilgan ma'lumotlar asosida ho'l meva va sabzavotlar inson ovqatlanishining musiqasi va she'riyati ham ekan degan xulosaga kelish mumkin. Keyingi vaqtlarda matbuotda turli-tuman mevalar va sabzavotlarni muntazam iste'mol qilib yurgan odamlar rakka chalinmasligi haqidagi ma'lumotlar ham berib borilmoqda (A2, X1).
Do'stlaringiz bilan baham: |
