Metall va qotishmalarga termik va kimyoviy-termik ishlov berish asoslari

PoMatni sovitishda bo‘ladigan o‘zgarishlar
(austenitning o‘zgarishIari)
Austenit faqat SE chizigMdan yuqoridagi temperaturalardagina
barqaror boMadi (6.2-rasm). Bu chiziqdan past boMgan temperaturalargacha sovitilganda, u baqaror boMib qoladi va parchalana boshlaydi.
Agar poMat asta-sekin va uzluksiz sovitilsa, evtektoiddan oldingi
poMatlarda ferrit, evtektoiddan keyingi poMatlarda ikkilamchi sementit
ajralib chiqqach, uglerod evtektoid tarkibida (0,83%) boMadi.

6.2-rasm. Turli xil yumshatish va normallashlar uchun qizdirish

temperaturasi sohasi:
I - to ia yumshatish, II - chala yumshatish, III - gomogenlovchi (diffuzion) yumshatish, IV - past temperaturali yumshatish, V - normallash.
Austenit perlitga aylana boshlaydi, ya’ni uglerodning a - temirdagi
qattiq eritmasi a - temirga va sementitga parchalanadi. Agar austenit
katta tezlikda sovitilsa, yangi mayda donli ferrit-sementitli aralashma
paydo boMishi bilan austenit o‘ta soviydi. Bunda sovitish tezligi qancha katta boMsa, ferrit-sementitli aralashma, ayniqsa, sementit plastinkalari shuncha mayda donli va yengil boMadi va bir yo‘la bu strukturaning qattiqligi anchagina ortadi. Natijada hosil boMgan strukturalar
perlitga nisbatan ancha mayda boMadi. Ularning mustahkamligi, plastikligi va qattiqligiga qarab farqlash mumkin. Plastinkasimon perlitda
a v=620 MPa, 8=20%, 163 HB, donador (donasimon) perlitda esa (crv=
820 MPa, 8=15%, 228 HB boMadi.
6.2. Yumshatish va normallash
Yumshatish.
Quyish, prokatlash, bolg‘alash va boshqa ishlov berishlardan so‘ng
zagotovka notekis soviydi. Natijada bir jinsli struktura hosil boMmaydi,
turli joylarida zagotovkaning xossalari turlicha boMadi, ichki kuchlanishlar
104
paydo boMadi. Bundan tashqari likvatsiya tufayli quymaning kimyoviy
tarkibi ham bir xil boMmaydi. Bu nuqsonlami yo‘qotish uchun termik ishlov beriladi, unga yumshatish va normallash kiradi.
Yumshatish zagotovka yoki buyumni kerakli temperaturagacha qizdirish, shu temperaturada ushlab turib, so‘ngra asta-sekin sovitishdan
iborat: uglerodli poMatlar soatiga 200°C, legirlangan poMatlar esa soatiga 30-100°C tezlik bilan sovitiladi. Bunda qoldiq kuchlanishlarsiz barqaror struktura olinadi.
Yumshatishdan maqsad .ichki kuchlanishlami yo‘qotish, strukturaning bir xil boMishiga erishish, ishlov berishni yaxshilash hamda
keyingi termik ishlov berish operatsiyasiga tayyorlashdan iborat.
Qanday xossali poMat olinishiga qarab, turli xil yumshatish usullaridan foydalaniladi (6.3-rasm).
6.3-rasm. Turli xil yumshatish tartiblari: