Metall va qotishmalarga termik va kimyoviy-termik ishlov berish asoslari

l/gh’twhiiitg miqdoriy hajmi, %
6.6-rasm. PoMatni toblash va bo‘shatishda temperaturalar oraligM:
I- to‘la toblash; II-chala toblash; III-yuqori bo‘shatish.
Bunga toMa toblash deyiladi. Bu poMat Ac3-Aci oraliqdagi temperaturagacha qizdirilganda martensit strukturasida toblashdan qolgan, toblangan poMat qattiqligini kamaytiruvchi territ saqlanadi. Bunday toblash
chala toblash deb ataladi. Evtektoiddan keyingi poMatni toblash uchun
Ac! chizigMdan 30-50°C ga yuqoriroqqacha qizdirish eng yaxshi temperatura hisoblanadi. Bunda qizdirganda ham, soviganda ham poMatda
sementit saqlanadi va u qattiqlikning oshishiga yordam beradi, chunki
sementit martensitga qaraganda qattiqroq. Evtektoiddan keyingi poMatni
SE chizigMdan yuqori darajagacha qizdirish befoyda, chunki bunda Ac3
chizigMdan yuqoriroqqacha toblashdagiga nisbatan, qattiqligi kamroq
boMadi: Ac3 chizigMdan yuqorida erigan sementit boMadi. Katta temperaturalargacha qizdirib, keyin sovitilsa, katta ichki kuchlanishlar
paydo boMishi mumkin.
Sovitish tezligi
M artensit strukturasini hosil qilish uchun austenit barqarorligi
kichik boMadigan 550-650°C temperatura oraligMda poMatni tez
sovitish yoMi bilan austenitni o‘ta sovitish lozim. Martensit o‘zgarishlar
boMadigan temperatura zonasida (250°C dan pastroq) sekin sovitish
maqsadga muvofiqdir, chunki yangi kristall panjara olish bilan
bogMiq holda paydo boMadigan struktura kuchlanishlar tekislanishiga
ulgurishi mumkin, lekin martensit qattiqligi kamaymaydi. Toblash
yaxshi boMishi uchun toblash muhitini (suv, tuzlaming suvdagi eritmalari, mineral moy) tanlash muhim ahamiyatga ega. Legirlangan poMatlar
moyda toblanadi.
PoMatning toblanuvchanligi va toblanish chuqurligi
Toblanuvchanlik poMatdagi uglerodning miqdoriga bogMiq. Uglerod
qancha ko‘p boMsa, poMat shuncha yaxshi toblanadi. Uglerod miqdori juda kam (0,3% dan kam) boMgan poMatlar toblanmaydi.
PoMatning toblanish chuqurligi, uning qanday qalinlikda toblanishi bilan xarakterlanadi. Bu toblangan poMatning eng muhim xossasidir. Detal butun qalinligi boricha toblanganda toblash va bo‘shatishdan
so‘ng, uning butun kesimi bir xil strukturaga ega boMadi. Yuza toblanganda sirtga yaqin joylashgan qatlamlar bilan ichki qatlamlar
strukturasi bir-biridan keskin farq qiladi: ichki qatlamlar toblangan
qatlamga qaraganda yumshoqroq mustahkamligi ham kamroq boMadi.
Toblanish chuqurligi toblanishning kritik tezligiga bogMiq boMadi.
112
Toblanish chuqurligiga qizdirish temperaturasi va toblash muhiti
ham ta ’sir qiladi. M artensit miqdori kamida 50% boMgan qatlamlar
toblangan deb qabul qilinadi.