Metall va qotishmalarga termik va kimyoviy-termik ishlov berish asoslari

911
900
m ■
F-—
700
0 0,4 0,8 1,2 j,6 C, %
6.5-rasm. Po‘latni toblashda qizdirish temperaturasi oraliqlari.
Masalan, sorbitning qattiqligi HB 250-300 bo‘lsa, troostitning HB
350-450 ga teng. Ikkala struktura ham mexanik aralashmadan (ferrit bilan sementit aralashmasi) iborat. Suvda sovitilganda (eng katta sovitish
tezligida) uglerodli po‘latda austenit 250-200°C temperaturagacha
saqlanadi, so‘ngra birdaniga martensit deb ataladigan yangi strukturaga
o‘tadi. Lekin uglerod miqdori yuqori bo‘lgan holatlarda austenit to‘la
holda martensitga aylanmaydi. Bu saqlanib qolgan qismi qoldiq austenit
deb yuritiladi.
Martensit o‘z strukturasi va xossalari bilan sorbit hamda troostitdan
farq qiladi. U uglerodning a-temirdagi o‘ta to‘yingan qattiq eritmasi
bo‘lib, xarakterli ninasimon strukturaga ega. Martensit eng qattiq mo‘rt
struktura bo'lib, qattiqligi 600-700 HB (62-72 HRC3) ga teng, zarbiy
qovushqoqligi esa nolga yaqin. Martensit magnitlanuvchan va o‘zida
qoldiq magnetizm saqlaydi, shuning uchun tayyorlangan magnitlar martensit holatgacha toblanadi. Toblash evtektoiddan oldingi po‘latni Ac3
IMl.'KT
Toblash iemperasurakm
omligi Acm
no
kritik nuqtadan, evtektoiddan keyingi po‘latni Ac, nuqtadan 30-50°C
yuqoriroq temperaturagacha qizdirib, ushbu temperaturada ushlab turish
va turli suyuqliklarda (suvda, moyda, tuz eritmalari va boshqalarda) tez
sovitishdan iborat. Uglerodli po‘latlarni toblash uchun 18°C li temperatura tavsiya etiladi. Sovitilish tezligiga qarab, toblashda martensitdan tashqari sorbit va troostit hosil boMishi mumkin. Ular kichik sovitilish tezligida paydo boMadi. Martensit hosil boMadigan sovitilish
tezligiga toblashning kritik tezligi deyiladi.
Toblash temperaturasini tanlash
9
PoMatni toblashda qizdirish temperaturasi kimyoviy tarkibga bog‘-
liq. As3 chiziqdan 30-50°C yuqoriroq temperaturagacha qizdiriladigan
evtektoiddan oldingi poMatlarda (6.6-rasm ) austenit hosil boMadi,
keyinchalik toblashning kritik tezligidan kattaroq tezlik bilan sovitilganda, u martensitga aylanadi.