Menejmentga kirish

 
Muxokama uchun savollar 
1.
Boshqaruv jarayonida mehnat deganda nimani tushunasiz? 
2.
Mehnat faoliyatini tashkil etishda qanday tamoyillar mavjud? 
3.
Mehnatning qanday turlarini bilasiz? 
4.
Boshqaruv mehnatini tashkil qilishda qanday xilma xilliklar mavjud? 
5.
Boshqaruv mehnatining 101 xilma xilligini izohlab bering. 
6.
Evristik mehnat deganda nimani tushunasiz? 
7.
Ma’muriy mehnatning mohiyatini izohlab bering. 
8.
Taym menejmenti haqida nimalarni bilasiz? 
9.
Oʻz-oʻzini boshqarish doirasini izohlab bering. 
10.
Mehnat munosabatlariga jins qanday ta’sir oʻtkazadi? 
11.
Mehnat munosabatlariga ta’sir etuvchi omillar nimalardan iborat? 
12.
Operator mehnati haqida nimalarni bilasiz? 
Mehnat resurslaridagi global oʻzgarishlar deganda nimani tushunasiz? 
8-Mavzu: Mehnat jamoalari xodimlarini boshqarish. 
Reja 
8.1. Mehnat faoliyatini tashkil etishning mohiyati va asoslari 
8.2. Mehnat jamoalarini boshqarish tizimi va tamoyillari
 
8.3. Mehnat jamoalarini boshqarish samaradorligi
 
8.4. Xodimlarni rejalashtirish
 
 
 
Tayanch soʻzlar: 
mehnat, mehnat jaryoni, xodimlarni rejalashtirish, ish 
jarayoni, kadrlar bilan ishlash jarayonlari, mehnat jamoalarini boshqarish, 
funsional boshqarish, tashkiliy boshqarish, mehnat taqsimoti va kooperatsiyasi, 
mehnat intizomi, guruhga ta’sir etuvchi ichki va tashqi omillar, ishchi guruhining 
mehnat unumdorligi va qoniqishi, ishni joriy baholash, mehnat ergonomikasi. 
 
8.1. Mehnat faoliyatini tashkil etishning mohiyati va asoslari 
35
Robbins Stephen P.Management / Stephen P. Robbins, Mary Coulter. — 11th ed. R647 2012 . 102-10-betlar. 

---

207 
Mehnat faoliyati deganda insonni biror mehnat turi bilan band boʻlishi tushiniladi. 
Mehnat faoliyati insonning hal qilinadigan vazifalar va bajariladigan ishlari 
yigʻindisidan tashkil topadi. 
Mehnat faoliyatining mohiyatini umumlashgan, hamda konkret shaklda olib 
qaraladigan boʻlsa, bir-biri bilan bogʻliq ikki muhim vazifani hal qilishning ob’ektiv 
zarurati bilan belgilanadi. Bu vazifalardan biri — insonlarning moddiy mehnat 
elementlari bilan oʻzaro harakatga kirishuvini aniklashdan iborat boʻlsa, ikkinchisi — 
birgalikda yoki oʻzaro bogʻlangai faoliyat qatnashchilari oʻrtasida munosabatlari 
shakllanishidan iboratdir. Xuddi mana shu narsa mehnat faoliyatini tashkil etish 
predmeti hisoblanadi. Buning mohiyati mehnat faoliyatini tashkil etish vazifasiga (keng 
ma’noda olganda) mehnat sub’ektini (ayrim xodim yoki mehnat jamoasi) aniqlash, uni 
zarur mehnat predmetlari va vositalari bilan ta’minlash, qulay mehnat sharoitlarini 
yaratib berish, mehnat (ishlarini bajarish) jarayonlarini tashkil etish, mehnatga haq 
toʻlash kabi masalalarini oʻrganish bilan bogʻliqdir.
«Tashkil etish» tushunchasi frantsuzcha organisation, lotincha “organizo” -
«tartibga keltiraman» soʻzidan kelib chiqqan. Mazkur tushuncha yaxlit bir butunlik 
ichida oʻzaro aloqalarning yuzaga kelishi hamda takomillashishiga olib keladigan 
jarayon yoki harakatlar jamlamasini anglatadi. Tashkil etish deganda birgalikda amalga 
oshiruvchi muayyan qoida va tamoyillar asosida, biror aniq maqsad sari harakat 
qiluvchi kishilarning birlashgan faoliyati tushuniladi. Shunga koʻra, funktsional nuqtai 
nazardan, tashkil etish ichki tartiblarni oʻrnatish va takomillashtirish jarayoni demakdir. 
Binobarin, mehnatni tashkil etish atamasi kishilar faoliyatini tartibga solish va muayyan 
tizimga keltirishni anglatadi. Biroq, bunday ta’rif haddan tashqari umumiy boʻlganligi 
uchun uni mukammal deb boʻlmaydi. 
«Mehnatni tashkil qilish» tushunchasining paydo boʻlish tarixiga toʻxtalgandi, 
albatta, ushbu masalaning asoschisi sifatida F. Teylorning (186-191) nomi tilga olinadi. 
F. Teylor mehnatni «ilmiy boshqarish» muammosini amaliy jihatdan asoslab bergan 
boʻlib, u iqtisodiyotda muhim oʻrin tutadi. Ammo, F. Teylor koʻzda tutgan fan sohasini 
iqtisodiyotda haddan tashqari toraytirib qoʻygan. «Oqilonalashtirish» atamasi mazkur 
fanni toʻgʻri nomlash muammosini murakkablashtirdi, bu atama dastlab Germaniyada 
qoʻllanilgan boʻlib, keyinchalik u muayyan darajada boshqa mamlakatlarga ham 
yoyildi. Mazkur atama shu qadar noaniq va umumiy tusdagi mazmunga egaki, uni har 
qanday yaxshilanishga nisbatan qoʻllash mumkin. Shuni ham aytish kerakki, 
rivojlangan xorijiy mamlakatlarda hozirgi vaqtda «mehnatni ilmiy tashkil etish» yoki 
«mehnatni tashkil etish» atamalari deyarli qoʻllanilmayapti. 
Bu muammo juda koʻpgina MDH mamlakatlari, jumladan, Oʻzbekistonda ham 
mavjuddir. Undan turli darajalarda oʻrin tutadigan xilma-xil hodisalarni nomlash uchun 
foydalaniladi. «Tashkil etish» atamasi ayrim korxona, muassasa, firma va umuman 
jamiyatga nisbatan qoʻllaniladi. Shu bilan birga, gap turli ob’ektlar: mehnat, ishlab 
chiqarish, boshqarish toʻgʻrisida borishi mumkin. 
Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tuzilishi, ayni kishilarni mehnatga jalb etish, 
mehnatning ijtimoiy taqsimoti, ijtimoiy mahsulotni taqsimlash usuli va ishchi kuchini 
tiklash xususiyatlari koʻrib chiqilayotganda «mehnatni ijtimoiy tashkil etish» 
tushunchasidan foydalaniladi.