Menejmentga kirish

Ish joylarini almashtirish. 
Afroamerikalik qoʻshma shtatlarning ijro 
hokimiyati boshligʻi sifatida. Ayol kishi davlat departamenti boʻyicha yuqorilab 
boryapti. Mamlakatning yuqori sud bosqichlarida lotinlashtirilgan yigʻilishlar olib 
borilyapti. Hatto eng yuqori siyosiy darajadagi sahnada, biz xilma-xil ishchi 
oʻrinlarini koʻramiz. Ishbilarmonlar dunyosida, bir paytlar asosan oq tanli erkaklar 

---

202 
boshqaruvchi kadrlar boʻlishgan. Gender (jinsiy) jihatdan balans past boʻlgan. 
Koʻp millatli ishchi kuchlari orasida boshqaruvchi ayollar kamchilikni tashkil 
etgan. Ammo oq tanli boshqaruvchi kadrlar xali xam aholi sonining umumiy 
oʻzgarishlari orasida oldingi bosqichlarda yetakchilik qilmoqda. Bu boʻlimda biz, 
avval, AQSHning aholisi xususiyatlariga qarab, diqqat-e’tiborimizni demografik 
an’analarga, soʻngra an’analarning global xilma-xilligiga qaratgan xolda bu 
oʻzgarishlarning ayrimlarini koʻrib chiqmoqchimiz. Bu an’analar oʻzgaruvchan ish 
oʻrinlarida oʻz ifodasini topib, bu axborotning raxbariyat tomonidan faxmlab 
olinishini va tushunilishini yuzaga chiqaradi. 
AQSH aholisining xususiyatlari. 
2010-yildagi aholisini roʻyxatga olish 
koʻrsatkichlariga 
muvofiq, 
koʻrib 
turganimiz, 
boʻlayotgan 
oʻzgarishlar 
mustahkamlanmoqda. Ayrim yirik oʻzgarishlar sodir boʻlayotgan, koʻproq xilma-
xillashib borayotgan jamiyat 200-yilda Amerikaning yuzini tubdan oʻzgarishiga 
olib keladi. Keling, bu oʻzgarishlarning ayrim eng dramatik jihatlarini koʻrib
chiqaylik. 
Qoʻshma shtatlar aholisining umumiy soni: Aholining umumiy soni 200-yilgi 
296 mln bilan taqqoslaganda, bashoratlarga qaraganda, 200-yilda 438 mlnga 
koʻpayadi; bu oʻsishning 82 foizi immigrantlar va AQSHda tugʻilgan avlodlari 
hisobiga amalga oshadi. 200-yildagi bilan taqqoslaganda, sakkiztadan bittasi 
immigrant boʻlgan boʻlsa, 200-yilda har beshinchi amerikalik immigrant sanaladi. 
Irqiy etnik guruhlar: umumiy oʻzgarishlarga qoʻshimcha ravishda aholi, 
aholining immigrant guruxlari tarkibiy qismlari ham, bashoratlar boʻyicha 
oʻzgaradi.
Kanada, Qoʻshma shtatlardek, demografik an’analari bilan tobora eng koʻp 
xilma-xillik jamiyat boʻlib bormoqda. Bu demografik an’analar ilgarigidek 
Kanadadagi ish oʻrinlariga katta ta’sir koʻrsatmoqda. 
Gordon Nikson Kanada banki boshqaruvini oʻz qoʻliga olgandan keyin, u 
bank mijozlar bazasi tarkibini ifodalaydigan, ishchi kuchi boshqaruvini samarali 
oʻtkazishning dastlabki qadami sifatida yoyilma, xamma yerda eshitiladigan 
kengashini yaratdi. Ayollar, immigrantlar va ozchilikni faol tarzda oʻziga yolladi, 
QBB (qirollik banki boshqaruvi) obroʻ-e’tiborini harakatga solishga erishishi unga 
yordam berib, ayollarning tashrifini oshirdi va iqtidorli ozchilikni jalb qila oldi. 
Oʻz takliflari bilan oʻrtoqlasha oladigan ishchi kuchini yaratdi, bu mijozlarga a’lo 
xizmat koʻrsatishga va moliyaviy korsatkichlarni yaxshilashga olib keldi. 
Aholining qarishi. Millat sifatida, bizning aholimiz qariyapti. Jahon SRV 
Factbook ma’lumotlariga koʻra, 2001-yildagi 36.2 yosh bilan taqqoslanganda, 
AQSH aholisining oʻrtacha yoshi hozirda 36.7 yoshni tashkil etadi. Bu kutilmagan 
holat boʻlsada, hayron qolarli darajada farq qiladi. Yigirmanchi asrning birinchi 
yarmida Amerika nisbatan “yosh” mamlakat edi, buni natijasida katta miqdordagi 
bolalar tugʻilishi roʻy berdi, chaqaloqlar va bolalar oʻlimi kamaydi, shuningdek 
immigratsiya eng yuqori darajaga koʻtarildi. Shunga qaramay 200-yilda besh 
odamdan bittasi 6 va undan katta yoshda boʻladi. Bu guruxdagi shaxslarning “eng 
keksasi” 80 va undan katta yoshda boʻladi. Yosh guruxiga koʻra xalqi eng zich 
joylashgan boʻladi va AQSH jami aholisining 8 foizini tashkil qiladi. “Qarish” 
bundan keyin ham aholining eng muxim xususiyatlaridan birini belgilovchi 

---

203 
omillaridan biri boʻlib qoladi. Siz oʻzingizga qanday tasavvur qila olasiz, bunday 
demografik an’analar balkim, AQSH dagi ish oʻrinlariga qanday oʻzgarishlar 
boʻlishini koʻrishimiz mumkin?
AQSH mexnat statistikasi byurosi mamlakatlaridan kelganlar, osiyoliklar, 
Tinch okeani orollaridan kelganlar, amerikalik hindular va bir qancha boshqa irqiy 
kategoriyaga mansub aholi qatlamlari tashkil etadi. Shu bilan birga 2016-yilda 
xodimning oʻrtacha yoshi 42,1 da boʻladi, immigratsiya muammolari ham, aftidan, 
ish oʻrinlaridagi oʻzgarishlarning omili boʻlib qoladi. AQSH aholisini roʻyxatga 
olish byrosi tomonidan yaqinda oʻtkazilgan va e’lon qilingan taxlil ma’lumotlariga 
muvofiq Amerika ishchilarining deyarli oltitadan bittasining kelib chiqishi xorijlik 
sanaladi. AQSH da xorijlik ishchi kuchiga, past darajadagi ish xaqi belgilangan 
boʻlsa-da shunga qaramay, immigrantlarning kelishi eng yuqori foizda, ayniqsa, 
oxirgi ikki oʻn yillikda, haddan ortiq koʻpayib ketdi. Ma’lumotlar roʻyxatining 
yangi taxlili bu xaqiqat emasligini koʻrsatmoqda. Yirik shaxar tumanlarining 2 
tasidan 14 tasida koʻpchilik immigrantlar qurilish, supur-sidir yoki ishlab chiqarish 
kabi bir muncha ish haqi toʻlanadigan ishlarga qaraganda, oq yoqali kasblar bilan 
koʻproq band boʻlishgan. 
Mana endi, immigrantlar umumiy soni birdaniga koʻpayganida, bu xam ish 
oʻrniga ta’sir koʻrsatishi mumkin. Va, nixoyat, hozirgi vaqtda ishchi kuchi 
tarkibiga kiradigan odamlar birmuncha yosh, irqiy jihatdan xilma-xillik va yoki 
kelib chiqish ixorijlik. Haqiqatda 2016-yilda AQSH ishchi kuchi tarkibiga yangi 
ishtirokchilarning 68 foizi ayollar boʻlishi yoki rangli odamlar boʻlishi bashorat 
qilinmoqda. Biznes uchun bunday an’analarning amaliyligi va ishchi kuchini 
joylashtirish uchyn qanday axamiyatga ega boʻlishi hisoblanadi va ishchi 
kuchidagi bunday oʻzgarishlarni qamrab oladi. Amerika tarixan “xumchaning 
erishi” sifatida mashhur edi, bu yerda xilma-xillik millat din va etnik guruxlarga 
mansub odamlar aralashib ketishgan. Ularning birgalikda emas, bitta boʻlishi 
istiqbolda endi dolzarb masala boʻlmay qoldi. Tashkilotlar tan olishi lozimki, 
bunga oʻxshash munosabatlar va qadriyatlarni qabul qilib, xodimlar tashkilotlarda 
aralashib ketishiga umid qila olmaydilar. Buning oʻrniga odamlar ish oʻrinlariga 
olib keladigan xilma-xilliklarda qadriyatlar mavjud. 
Bu oson boʻlgani yoʻq. ozchilik, ayollar va katta yoshdagi xodimlarga 
muammolar yaratib, aholi orasidagi bu oʻzgarishlarni samarali boshqarish uchun 
menejer va tashkilotlarning qurbi yetmayapti. Ammo boshqarmadagi koʻpchilik 
korxonalar xilma-xillikni afzal deb bilishadi. Biz bu korxonalarning ayrimlaridagi 
ish oʻrinlarini bu bobning keying qismida muxokama qilamiz.
Mehnat resurslaridagi global oʻzgarishlar nima degani? 
Muxim axamiyatga ega boʻlgan jaxon demografik an’analarining ayrimlari 
global mexnat resurslariga ta’sir koʻrsatishi mumkin. Birlashgan Millatlat 
tashkilotining bashorati boʻyicha jahonda yuz berayotgan muxim axamiyatga ega 
boʻlgan demografik oʻzgarishlar eng qizgʻin pallasida. Bu oʻzgarishlar jamiyat, 
iqtisodiyot va bozorlarni keying yuz yillik davomida oʻzgartirib yuboradi.
Jahon aholisinig umumiy miqdori. Jahon aholisining umumiy miqdori 2010 
yilda qariyib 7 mlrd. jismoniy shaxslarni tashkil etilishi koʻrsatilgan. Shunga 
qaramay, 200 yilda bu raqam 9 milliardga yetishi bashorat qilinmoqda.

---

204 
Birlashgan Millatlat tashkiloti aholining umumiy soni yoki stabillashadi yoki 
doimiy tezlashtirilgan sur’atlar bilan koʻp asrlar davomida oʻsa borib, oʻz 
choʻqqisiga yetishini bashorat qilmoqda. Bu yirik oʻzgarishlarning asosiy sababi 
tugʻilishning kamayishi, iqtisodiy jixatdan millatlarning qanday qilib oʻsidhi 
hisoblanadi. Shunga qaramay, Afrika, Osiyo, Lotin Amerikasi, Karib xavzasi va 
Okeaniya mamlakatlarida tugʻilish yuqoriligicha qolmoqda. Bu mamlakatlarning 
koʻpchiligi, balkim, “demografik dividend: ishchi kuchiga kiruvchi yoshlarning 
koʻtarilib boruvchi ulushi, maxsuldorlikni yoʻlga qoʻyish va iqtisodiy oʻsish”ni 
boshdan kechirmoqda. Bu holat ushbu mamlakatlarning ustunliklaridan biri 
hisoblanadi. Aholining qarishi.Bu demografik an’ana tashkilotlar uchun muxim 
hayotiy mazmunning biri sanaladi.
Qanchalik tanqidiy? “Jahon aholisi xozir mislsiz tezlikda qarib bormoqda” 
Global qarish toʻgʻrisida siz qanchalik bilasiz? Biz…deb taxmin qilamiz. 
Extimol, unchalik koʻp emasdir! Biz jahon aholisi qariyapti, deganda bu 
yoʻnalishning ayrim realiyalarini hisobga olamiz. Hatto tushunish qiyin. Masalan, 
6 yoshda va undan katta yoshdagi odamlar tez orada yoshdagi bolalar sonidan 
tarixda birinchi marta oshib ketadi. Bundan tashqari, 2008 va 2040- yillar 
oraligʻida 80 yosh va undan katta boʻlgan jahon aholisi 223 foizga oshishi bashorat 
qilinmoqda.