«МЕҲнат иқтисодиёти» фанидан амалий машғулотлар учун

2-жадвал
Иқтисодий ривожланиш моделларининг самарадорлиги (маҳсулот қиймати бўйича)

Моделлар турлари	Маҳсулот турлари	1 кг.қиймати (АҚШ доллари)
Хомашё	Нефть	0,1
	Ишлов берилмаган ёғоч	0,1
Технологик	Ишлов берилган ёғоч	1,0
	Енгил автомобиллар	15-30
	Компьютерлар	100-500
	Электрон техника	500-2000
	Микропроцессорлар	10000-20000
Инновацион	Авиация техникаси	10000-20000
	Космик техника	100000-500000
	Янги дорилар	10000-50000
	Сунъий материаллар	1000000 дан ортиқ

3-жадвал
Жаҳон минтақалари бойлигининг таркиби (аҳоли жон бошига)

Жаҳон минтақалари	Жами, минг АҚШ долл.	Ишлаб чиқариш салоҳияти		Табиий салоҳият			Инсон салоҳияти
		минг АҚШ долл.	%		минг АҚШ долл.	%	минг АҚШ долл.	%
Шимолий Америка	326	62	19,0		16	5,0	241	76,0
Ғарбий Европа	237	55	23,0		6	2,0	177	74,0
Яқин Шарқ	150	27	18,0		58	39,0	65	43,0
Жанубий Америка	95	16	17,0		9	9,0	70	74,0
Шарқий Осиё	47	7	15,0		4	8,0	36	77,0
Жаҳон бўйича	100,0%		16,0			20,0		64,0

“Инсон капитали” тушунчасини ифодалашда қуйидаги хусусиятларни инобатга олиш керак:
- ҳозирги замонда инсон капитали иқтисодий тараққиётнинг етакчи омили ҳисобланади;
- инсон капиталини шакллантириш инсондан ва жамиятдан салмоқли харажатлар талаб этади;
- инсон капитали кўникмалар ва лаёқат сифатида муайян заҳира ҳисобланади, яъни уни жамғариш мумкин;
- инсон капиталига киритиладиган инвестициялар унинг эгасига келажакда кўпроқ даромад олиш имконини яратади;
- инсон капиталига киритиладиган инвестициялар салмоқли, узоқ вақт амал қиладиган, интеграл характерга эга бўлган иқтисодий ва ижтимоий самара беради;
- иқтисодий қўйилмалар киритиш қанча эрта бошланса, у шунча эрта унум бера бошлайди. Аммо шуни унутмаслик лозимки, инвестиция қанча сифатли ва узоқ давом этадиган бўлса, у шунча юқори ва узоқ вақт наф беради;
- инсон капитали жисмоний ва руҳий жиҳатдан емирилиб боради. Инсон капиталининг емирилиши биринчидан инсон организми ва унга хос бўлган психофизиологик функцияларнинг табиий емирилиши (кексайиш), иккинчидан билимларнинг маънавий емирилиши (эскириш) даражаси билан аниқланади. Инсон капитали тўпланиши таълим ва ишлаб чиқаришда тажриба орттириш жараёнида амалга оширилади;
- инсон капиталининг интеграл самараси инсоннинг умр кўриш даврига боғлиқ эмас;
- инсон капиталини шакллантиришда “икки ёқлама кўпаювчи самара” ўз ўрнига эга. Унинг моҳияти шундаки, таълим жараёнида ўрганувчидан ташқари ўргатувчининг ҳам қобилияти ўсиб боради, натижада ҳар иккисининг ҳам даромадлари ошади;
- инсон капиталининг моддий капиталдан фарқи шундаки, у ўз эгаси, яъни тирик инсон шахсидан ажралмасдир;
- давлат, оилавий, шахсий ва ш.к. шаклланиш манбаларидан қатъий назар инсон капиталини қўллаш ва бевосита даромадлар олиш инсоннинг ўзи томонидан назорат қилинади;
- инсонга киритиладиган қўйилмаларнинг характери ва тури тарихий, миллий, маданий хусусиятлар ва анъаналар билан боғлиқ.


Назорат ва муҳокама учун саволлар

1. 
   Инсон капитали қандай усулларда баҳоланади? Дисконтлаш нима? Унинг формуласини келтиринг.
   
2. 
   Инсон капиталининг моҳияти ва аҳамиятини таърифланг. Унга қандай инвестициялар киритилади? Инсон капитали активларини айтиб беринг.
   
3. 
   Инсон капитали обороти турларини айтиб беринг. Жамлама инсон капиталининг умумий обороти деганда нимани тушунасиз?
   
4. 
   Таълимга қайси йўналишларда инвестиция киритилади?
   
5. 
   Инсон капиталидан фойдаланиш самарадорлиги қандай аниқланади?
   
6. 
   Дисконтлаш нима? Унинг формуласини келтиринг.
   
7. 
   Талим сохасига қайси йўналишларда инвестиция киритилади?
   
8. 
   Инсон капиталининг фойдаланиш самарадорлиги қандай аниқланади?
   
9. 
   Инсон капиталини меҳнат ресурслари ва инсон ресурсларидан фарқини тушунтиринг.
   
10. 
    Бозор муносабатлари шароитида инсон капиталининг ўрни нимада?