Международный научно-образовательный

ФИО автора: Suyunova Matluba Abdusaidovna
o’qituvchi (Temiz davlat universiteti)
Название публикации: «ARTTERAPIYA- MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR RUHIYATINI AKS ETTIRUVCHI VOSITA SIFATIDA»


Anotatsiya: Ushbu maqolada artterapiya sohasining maktabgacha yoshdagi bolalar ruhiyatiga ijobiy ta’sir qilishi, ularning xulq-atvoridagi salbiy jihatlarni ijobiy tomonga yo’naltirishga komak berishi haqida so’z boradi.
Аннотация: В данной статье рассматривается положительное влияние арт-терапии на психику дошкольников, помогая им акцентировать внимание на негативных сторонах своего поведения.
Annotation: This article discusses the positive effects of art therapy on the psyche of preschool children, helping them to focus on the negative aspects of their behavior.
Kalit so’zlar: shaxs, bolalar, psixologiya, san’at, ijodkorlik, davolash, korreksiya, ijtimoiy moslashuv.


Ключевые слова: personal, children, psychology, art, creativity, treatment, correction, social adaptation.
Keywords: personality, children, psychology, art, creativity, treatment, correction, social adaptation.

Artterapiya turli fanlarni –psixologiya , tibbiyot , pedagogika , madaniyatshunoslik va bir qancha fanlarni birlashtirgan fanlararo bilim sohasidir deydi Aleksandr Kopitin. "Art terapiya" atamasi ikkita so'zning qo'shilmasidan hosil bo'lgan bo’lib: "Art" inglizcha so’zdan olingan "san'at", "terapiya" so'zi esa yunoncha "therapeia" so’zidan

olingan bo'lib - davolash degan ma'noni anglatadi. Art terapiya- san`at bilan davolash usulidir. "Art terapiya" atamasi birinchi bo’lib 1938-yilda rassom Adrian Hill tomonidan sanatoriylarda sil kasalligi bilan og’rigan bemorlarning badiiy mashg’ulotlarini tasvirlashda ishlatilgan. U bemorlar bilan ishlashda ijodiy faoliyat bemorlarni o’z tajribalaridan chalg’itib, kasallikni yengishda yordam berishini payqadi. Art terapiya - san'at va ijodkorlikka asoslangan psixoterapiyaning eng yosh va jadal rivojlanayotgan yo'nalishlaridan biridir. Bu diagnostika, tuzatish va shaxsning psixologik muammolarini davolashni o'z ichiga oladi. Art terapiya ijodkorlik va turli xil badiiy texnikalarni o'z ichiga olgan psixoterapiyaning eng samarali usullaridan biridir. Art-terapiya yordamida tuzatish eng yumshoq va samarali hisoblanadi. Ijtimoiy moslashuv muammolaridan tortib, bolalarning salohiyatini rivojlantirish bilan yakunlangan turli xil muammolarni hal qilishga imkon beradi. Art-terapiyaning asosiy maqsadi bolada o'zini o'zi bilish jarayonini o`zlashtirish va uning o'zini namoyon qilish qobiliyatini rivojlantirishdir. Sa’nat ruhiy salomatlik va farovonlik bilan bog’liq patologiyalarni davolash uchun juda samarali terapevtik vositadir. Ayniqsa bu usul yosh bolalarda muloqotga kirishish, jamoaga qo’shilish , stressli va hissiy muommolarni yengishda shuningdek artterapiyaning yo’nalishlari bo’lgan musiqa va raqs terapiyasi bolaning ruhiy-emotsional sohasiga ijobiy ta’sir o’tkazish bilan birgalikda jismoniy tomonlama ham rivojlantiradi. Artterapiya bolalar bog’chasidagi tarbiyachilar va psixologlar, rivojlanayotgan markazlar o’qituvchilari, nutq terapevtlari va tuzatish o’qituvchilari rahbarligida bolalarga qo’llaniladi.
Artterapiya mavjud artterapiya usullarini moslashtirish va ulardan alohida yordamga muhtoj bolalar va ularning ota-onalari bilan psixo-korreksion ishlari tizimida foydalanadi. Turli yoshdagi va shaxsiy rivojlanishning turli xil buzilishlari boʻlgan alohida yordamga muhtoj bolalar bilan psixo-korreksion ishlarda artterapiyadan foydalanishning xususiyatlarini ochib berish va samaradorligini aniqlaydi. Alohida yordamga muhtoj bolalardagi turli xil kasalliklarni tuzatishni ta'minlaydigan art-terapiyaning texnologiyalarini ishlab chiqadi. Alohida yordamga muhtoj bolalardagi o'zini-o'zi nazorat qilishga o’rgatish, iqtidorini namoyon qilishga
yordam berish va o'z-o'ziga bo’lgan bahoni ko'tarishga o`rgatish kabi vazifalarni bajaradi.
Artterapiyaning asosiy yo’nalishlari:

-Izoterapiya tasviriy san'at va rasm orqali davolash.

-Mandaloterapiya. Rasmning maxsus dizayni yordamida foydali ta'sir o’tkazadi

-Musiqiy terapiya.Ushbu art-terapiya bolalarda turi tovushlar bilan davolashni o'z ichiga oladi. Inson nafaqat tayyor musiqa asarini tinglashi, balki o'z ritmini yaratishi, shuningdek uni ijro etishi mumkin.

-Qum terapiyasi. Ushbu turdagi davolash qumda yotadigan potentsialdan foydalanadi.

-To'qimalar bilan davolash. Terapevtik ishlar ba'zida to'qilgan materiallar bilan amalga oshiriladi, ulardan bemorga kompozitsiyalar yaratish taklif etiladi.

-Qo'g'irchoq terapiyasi. Bolalar bilan ishlashda bunday tibbiy art-terapiyani o'tkazishda yosh bemorlar o'zlari o'yinchoq yasashga taklif etiladilar. Bunday holda materiallar juda xilma-xil bo'lishi mumkin.
-Kollaj. Bunday mashg'ulotlar davomida davolash jurnallardan kesilgan rasmlardan kerakli xaritani yaratish orqali amalga oshiriladi. Bu yo’nalish bolalarda yaratuvchanlik va badiiy didni rivojlantiradi.
-Testoplastika. Bolalar bilan ishlashda ushbu art-terapiya turi ularga plastmassa, xamir va gil kabi har qanday plastik materiallar bilan ishlash orqali davolash kursini o'tashga imkon beradi.
-Biblioterapiya. Kitob orqali davolash bolaga ta’sir qilish, uning his- tuyg’ularini keltirib chiqarish usuli.
-Logoterapiya. So’z orqali davolash ya’ni so’z orqali bolani ruhiyatini ko’tarish.

Maktabgacha ta’limda artterapiyaning mijozlari bu qaysar, tajovuskor, duduqlanadigan, doimiy qo’rquv va fobiyaga ega bo’lgan, tez-tez kayfiyati o’zgarib turadigan, aqliy va nutqiy rivojlanishda ortda qolgan, befarq, hayajonli, yashash joyini

o’zgartirgan shuningdek giperaktiv ya’ni juda faol intelekti yuqori bo’lgan bolalar hisoblanadi. Artterapiya faol, passiv, aralashgan usullarda olib boriladi. Faol ya’ni bunday holda, barcha protsedura yangi ijodiy kompozitsiyani loyihalashga qaratilgan. Bola sifat va go'zallikni baholamasdan o'z ijodini voqelikda aks ettirishni o'rganadi. Passiv ya’ni ushbu texnikaning asosiy maqsadi - oldindan tayyorlangan san'at turlaridan foydalanish, masalan, musiqiy kompozitsiyani tinglash, hayajonli videofilmlarni tomosha qilish. Aralashgan bu usul esa bola o'zining shaxsiy ijodiy mahsulotlarini loyihalash uchun mavjud bo'lgan badiiy asarlardan foydalanadi. Artterapiya amaliyotda individual va guruhli tarzda olib boriladi. Individual ya’ni yakka tartibda bolalar bilan mashg’ulot o’tkaziladi. Boladagi ichki his tuyg’ular, yashirin qobiliyatlar, shaxsiy muammolari ustida ishlaydi. Guruhli artterapiyada butun psixaterapivtik guruh ya’ni mashg’ulotda ishtirok etuvchi hamma bolalar ishtirok etadi. Guruhli terapiyada hamma bolalar bir-biriga ehtiyotkorlik va ehtirom bilan munosabatda bo'lishi, o'z his-tuyg'ularini xotirjam va erkin ifoda etishi va ularni muhokama qilishadi. Mashg’ulot ishtirokchilari badiiy asarlarni individual, juft-juft yoki guruhli bo’lib yaratishi mumkin. Odatda, topshiriqlarni bajarishdan oldin ham, keyin ham ishtirokchilar kelajakdagi ishlarni birgalikda muhokama qilishadi. U malakali mutaxassis tomonidan nazorat qilinishi lozim. Shu bilan birga, uning nazorati va ishdagi ishtiroki minimallashtiriladi. U mashg'ulotlarni tashkil qiladi, ularni o'tkazish joyi va vaqtini belgilaydi, ishtirokchilarni qoidalar bilan tanishtiradi. Har bir tashkil etilayotgan artterapiya mashg’ulotiga masul xodimlar ma’suliyat va tirishqoqlik bilan yondashishi lozim bunda kichkina detallardan tortib har bir artterapiyaning yo’nalishiga mos xona yoki joy tanlanishi lozim. Bola biror artterapiyaning yo’nalishida ishlar ekan unga atrof muhit bevosita ta’sir o’tkazadi, bola yaratilishi yoki tasvirlanishi kerak bo’lgan obektga o’zining subektiv munosabatini bildiradi yani xarakter xususiyatini ochadi. S.Langer takidlaganidek ,,Tuyg’ularning tashqi obektlarga proyeksiyasi bu tuyg’ularni ramziy qilish va tan olish yo’lidagi birinchi qadamdir’’. Shuning uchun artterapiyadan foydalanish ijtimoiy moshlashuvning eng samarali usuli hisoblanadi. Bu usullarni Maktabgacha ta’lim
tashkilotlarida qo’llash bolalarda jamiyat hayotida to’liq etish, tafakkur ijodi va shaxsning yaxliligini rivojlantirishga imkon beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Z.T.Nishonova ,,Psixologik xizmat’’ 2006-yil.
   
2. 
   Z.T.Nishonova , SH.T.Alimbayeva ,V. Sulaymonov ,,Psixologik xizmat’’2014- yil.
   
3. 
   М.B.Киселева,, Арт-терапия в работе с детами: руководство для
   

детских психологов, педагогов, врачей и специалистов, работающих с детьми. Санкт-Петербург 2006-год.