Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

References 
1
.Suyanto, K., English for young learners. Jakarta: Bumi Aksara, 2010 
2
. Cameron, L., Teaching language to young learners. New York: Cambridge 
University Press, 2001. 
3
. Khamari, M.J., Guru, N., Tiwari, S.K., Sahu, N., Hanspal, P., Hadke, K., and Naidu, 
S., “An investigation into the problems of teaching English at primary level,” Journal 
of Research & Method in Education, 2014, vol. 4, no. 1, pp.30 

---

875 
4
. Copland, F., Garton, S., and Burns, A., “Challenges in teaching English to young 
learners,” TESOL Quarterly,2014, vol. 48, no. 4, pp.738-762. 
5
. Broughton, G., Brumfit, C., Flavell, R., Hill, P., and Pincas, A., Teaching English as 
a foreign language. London:Rutledge, 2003 
6
. Pinter, A., Teaching young language learners. New York:Oxford University Press, 
2006 

---

876 
ФИО автора: 
Tashpulatova Xadicha Asliddin qizi
YEOJU Texnika instituti talabasi
Toshkent shahar

Название публикации:
«BOSHLANG’ICH SINF O’QUVCHILARINING BILIM 
O’ZLASHTIRISHI DIAGNOSTIKASI, PSIXOLOGIK HAMDA PEDAGOGIK 
TAHLILI» 
Annotatsiya:
O’quvchini mustaqil hayotga yo’llashda pedagogning 
munosabati, uning ta‘siri juda katta bo’lib, bu munosabat u uchun keying hayotini 
belgilab beruvchi omillardandir. To’g’ri qilingan harakat natijasi hayotiy faoliyatida 
uni kim bo’lishini, qanday ruhiy holatda shakillanishi belgilanadi.
Kalit so`zlar: 
pedagogik diagnostika, ta'lim samaradorligi, diagnostika tarixi, 
Macherman, PIRLS.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 31dekabrdagi 
№1059-son qarori: Uzluksiz ma’naviy tarbiya konsepsiyasida bola tarbiyasida miliy 
tarbiya usullari va zamonaviy pedagoglarning ilg‘or yutuqlaridan samarali foydalanish 
orqali milliy va umuminsoniy qadriyatlarni o‘rgatib borish, ularda ijtimoiy motivlarni 
uyg‘otish, milliy an’analarga qiziqishni paydo qilish, o‘quchi-yoshlarni ma’naviy-
axloqiy tamoyillar asosida tarbiyalash va boshqa masalalarni hal etilishi belgilab 
qo‘yilgan. 
Islom Karimovning “Biz xalqimizning dunyoda hech kimdan kam bo‘lmasligi, 
farzandlarimizning bizdan ko‘ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli bo‘lib yashashi 
uchun bor kuch va imkoniyatlarimizni safarbar etayotgan ekanmiz, bu borada 
ma’naviy tarbiya masalasi, hech shubhasiz, beqiyos ahamiyat kasb etadi. Agar biz bu 
masalada hushyorlik va sezgirligimizni, qat’iyat va mas’uliyatimizni yo‘qotsak, bu o‘ta 
muhim ishni o‘z holiga, o‘zibo‘larchilikka tashlab qo‘yadigan bo‘lsak, muqaddas 
qadriyatlarimizga yo‘g‘rilgan va ulardan oziqlangan ma’naviyatimizdan, tarixiy 
xotiramizdan ayrilib, oxir oqibatda o‘zimiz intilgan umumbashariy taraqqiyot yo‘lidan 
chetga chiqib qolishimiz mumkin”.

---

877 
Ma’lumki o‘qituvchilik kasbi eng murakkab va mas’uliyatli va shu bilan birga 
eng sharafli kasblardan biri hisoblanadi. O‘qituvchilik kasbi o‘z mohiyatiga ko‘ra 
axloqiy xarakterga ega. SHuning uchun ham avvalo, muallimning o‘zi umuminsoniy 
va milliy qadriyatlarni puxta o‘zlashtirib olishi va amaliy ishda, ta’lim-tarbiya 
jarayonida axloqiy kamolot bobida shaxsan ibrat bo‘lishi zarur.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M. Mirziyoev o‘z nutqlarida ustoz va 
murabbiylar mamlakatimizda ijtimoiy-ma’naviy muhitni yaxshilash, yoshlar o‘rtasida 
sog‘lom turmush tarzini qaror toptirish, hayotda o‘zini oqlagan maktab, oila va mahalla 
hamkorligiga asoslangan ijtimoiy tizim samarasini oshirishda faol ishtiriok etib, 
barchaga o‘rnak va namuna bo‘lishlari xususida ko‘p bora ta’kidlab o‘tadilar.
Mashhur chex pedagogi YAn Amos Komenskiy “Buyuk didaktika”asarida 
ko‘rsatishicha qadim zamonlarda ota-onalar,odatda o‘z bolalarini oilada o‘zlari 
tarbiyalaganlar. Lekin ota-onalar har-xil bo‘ladi: bolaga ta’lim, tarbiya berish bir 
xilining qo‘lidan kelsa, bir xilining qo‘lidan kelmaydi; bola tarbiyasi uchun 
ba’zilarining vaqti bo‘lsa, ba’zilarining vaqti bo‘lmaydi.
Rivojlangan davlatlar qatori yurtimizda ham o’quvchining dunyoqarashi, 
salohiyati va fikrlash qobiliyatiga juda katta e‘tibor qaratilib kelinmoqda. 
Ta‘limtarbiya maskanlarida tashkil etilayotgan jarayonlar har tamonlama ishlab 
chiqilgan holda o’quvchining ichki imkoniyatlaridan kelib chiqib yondoshilayotganini 
ta‘kidlab o’tish darkor. Eng asosiy narsa, har bir jarayonni to’g’ri yo’lga qo’yish, 
o’quvchi imkoniyatini to’g’ri diagnoz qilish, baholash va to’g’ri yo’naltirishdir.
Pedagogika diagnostika ta'lim samaradorligi, ish mazmuni, olib borilgan 
pedagogik faoliyatni tahlil kilishda katta ahamiyatga ega bo’lib, ilgor ta'lim 
muassasalarida bu ish uslubi muvaffakiyatli tarzda amalga oshirilmoqda, yutuqlar 
mustahkamlanib, yo’l ko’yilgan kamchilik va nuqsonlarni tahlil kilish asosida bosh 
strategik yo’nalishlar belgilab olinmoqda va yuqori darajadagi pirovard natijalar 
qo’lga kiritilmokda. 
Savol tug’iladi: 
- bola kobiliyati, imkoniyati, bilimi, egallagan ko’nikmalarining o’lchovi 
bormi?

---

878 
- bolaning bilish va ko’nikmalariga belgilashga o’qituvchi aralashgani ma'qulmi yoki 
o’ziga o’zi baho bergani afzalroqmi?
Mana shu savollarga eng maqbul asoslarda javob berish pedagogik 
diagnostikaning predmetidir. Mana shu maqsadni ro’yobga chikarish yo’l-yo’riqlari, 
metodik mexanizmlarini ishlab chiqish, joriy etish muhim vazifadir. Pedagogik 
diagnostikaning tarixi pedagogik faoliyati tarixi bilan deyarli tengdosh. Boshqacha 
aytganda, pedagogik jarayon ming yillardan beri mavjud bo’lsa, bu faoliyatning 
me‘yorlari va natijalarini belgilash ham shunchalik qadimiydir.
Ya‘ni o’quvchi bilimiga baho qo’yish, uni sinov va imtixon qilish, pirovard ish 
natijalarini belgilab olish boshlangan yerda pedagogik diagnostika ham mavjud. 
Faqat farqi shundaki, ibtidoiy va o’rta asr pedagogikasida bola bilimi va iqtidorini 
diagnostik tahlil kilishning ilmiy asosi yo’q edi. Pedagogik diagnostikani ilmiy 
asosda tahlil etish va yo’lga ko’yish XX asr boshlarida amalga oshirilgan. Shu 
boisdan, bu pedagogik jarayonning nomlanishi ham turlicha bo ‘lgan.
Ayrimlar, ―pedagogik diagnostika‖ ni taklif etilagan bilimlarni uzlashtirish 
asosi deyishadi. Boshqalar diagnostikani o’qitishni jadallashtiruvchi axborotdir deb 
hisoblaydilar. Yana ayrimlar esa diagnostika egallangan bilim sifatini nazorat 
etishdir, degan fikirni ilgari suradilar. Taniqli pedagogik olim Macherman pedagogik 
diagnostikani «O’quvchi o’zlashtirishi bilan, o’quv materialini to’g’ri tanlash, 
maqsadni to’g’ri yo’naltirish mezonidir» deb hisoblaydi.
Aslida pedagogik diagnostika o’quv materialini bilish jarayonining asosini 
tashkil etib, maqbul pedagogik xulosaga kelishga zamin yaratadi. Shu boisdan ham, 
pedagogik diagnostika: birinchidan, o’quvchiga individual ta'lim berishni 
jadallashtiradi; ikkinchidan, davlat va jamiyatning ta'limga qo’ygan talablaridan 
kelib chiqib, o’quvchi bilimini to’g’ri, adolatli baholashni ta'minlaydi; uchinchidan, 
ishlab chiqilgan ta'limiy mezon, kriteriyalari orqali o’quvchining sinfdan sinfga 
o’tishda, mutaxasislikga qabul kilinishida minimal talablarga javob berishini 
belgilaydi.

---

879 
Bu kriteriya esa uch asosiy narsaga asoslanadi: haqqoniy, ishonchli, puxta 
ishlab chiqilishi. Chunki vaziyatdan kelib chiqib, holatga to’g’ri baho berish, adolatli 
yondoshish va qo’yilgan maqsadga aniq erishish uchun bu juda muhimdir.
Boshlang’ich sinflarda test yoki sinov bir xil talab, bir xil munosabat va 
psixologik kayfiyatda amalga oshirilsa, haqiqiy ahvolni aniqlashda ob'ektiv natijalar 
olinishi mumkin.
Bizga ma‘lumki, har bir sinfda turli bilimga ega bo’lgan o’quvchilar bo’ladi. 
Buni ham inobatga olmasak, baholashda to’g’ri yo’l tutmasak ham to’g’ri bo’lmaydi. 
Shuning uchun turli baholash usullari bizga yordanga keladi. Masalan PIRLS bu- 
xalqaro tadqiqoti bo’lib, asosan o’quvchilarning dars vaqtidagi va maktabdan 
tashqari vaqtdagi ikki turdagi o’qish savodxonligini baholaydi: o’quvchilarda badiiy 
o’qish savodxonligi ko’nikmasini shakllantirish va rivojlantirish va axborotni 
o’zlashtirish va ulardan foydalanish ko’nikmasini shakllantirish va rivojlantirishdir.
Pedagog shu kabi imkoniyatlardan kelib chiqib jarayonga yondashsa, yuqorida 
aytib o’tganmizdek, qo’yilgan maqsadiga erishadi.
Budan kelib chikadigan amaliy xulosa shuki, pedagogik diagnostikani amalga 
oshirishda rioya-andisha, tanish-bilishchilik yoki boshka noxushliklar aralashsa, 
haqiqiy ahvol aniqlanmaydi, umumiy ishga putur etadi, kamchilik va nuqsonlar 
ochilmay xaspushlanadi, ta'limni takomillashtirishdan kuzda tutilgan maqsadlar 
ochilmay qoladi. Demak har bir pedagog shuni inobatga olsa maqsadga muvofiq 
bo’lar edi.