Meýilnamasynda sowatlylyk : Giriş Sowatlylyk

Mowzuk: 1-nji synp


meýilnamasynda sowatlylyk :

Giriş

1. Sowatlylyk usullarynyň psihologiki esaslary.

2. Sowatlylygy öwretmekde analitiki-sintetiki ses usuly

3. Sowatlylygy öwretmek prosesi.

a)

Elipbiýden öňki taýýarlyk döwri b) Elipbiýiň esasy döwri.

Oururdumyzyň ösüşi we geljegi köp babatda bilim pudagyndaky hil üýtgemeleri , ýokary netijeliligiň gazanylmagy, dünýä biliminiň talaplaryna laýyk geliş derejesi bilen ýakyn baglanyşyklydyr.

Häzirki wagtda respublikada dowamly bilim ulgamy durmuşymyzda möhüm orny eýeleýär weAmaly ähmiýetini tapmak üçin möhüm işler edilýär. Hususan-da, Bilim baradaky Kanunyň we bilim boýunça milli okuw maksatnamasynyň, esasanam dowamly bilim ulgamynyň esasyny düzýän başlangyç bilim boýunça milli bilim maksatnamasynyň kabul edilmegi. Başlangyç bilim esasan okuwçynyň aňynda sowatlylyk esaslarynyň elementlerini öz içine alýan döwürden ybaratdyr.

Prezidentiň sözleri: "Esasy bilim we bilim bolsa, okuwçylara haýsy dersine garamazdan ýokary synplarda özleşdirilmegi has aňsat bolar."

Başlangyç bilimiň esasy maksatlarynyň biri umumy orta bilim. Şonuň üçin geljekki mugallymlary taýýarlamakda bilimiň mazmunyna bildirilýän talaplara çynlakaý çemeleşmeli.

Birinji we ikinji synplarda çagalar mekdep durmuşyna taýyn. Esasy üns okamak , ýazmak, arifmetika, syn etmek we zähmet endiklerine eýe bolmakdyr.

Üçünji we dördünji synplarda bilim, başarnyk we başarnyklar hasam güýçlendirilýär.

Mekdepde okatmak başlangyç okamagy we ýazmagy öwretmekden başlaýar. Elipbiý esasynda okuwçylara gysga wagtyň içinde okamagy we ýazmagy öwredýärler. Özbek ýazuwy, 1993-nji ýylda özbek ýazuwy üçin latyn harpyna esaslanan fonemiki ýazuwdyr, bu her bir ses sesi üçin bu ýazuwyň degişli görnüşde kabul edilendigini aňladýar. Sowatlylygy öwretmek döwründe mugallym okuwçylara sesler barada habar berende özbek diliniň fonetik aýratynlyklaryny göz öňünde tutmalydyr. Sowatlylyk analitiki sintetiki ses usuly bilen öwredilýär. Bu usulda zerur ses bogundan bölünýär, derňelýär, öwrenilen harplar bilen sintez edilýär. Häzirki zaman özbek dilinde ( a, o, I uo`, e) sesler ulgamy başlaýar. Özbek dilinde 24 çekimli ses bar. 24 çekimli ses 23 çekimli harp bilen aňladylýar. Okamakda üstünlik gazanmak üçin okuwçylaryň aň ýadynyň, pikirlenişiniň we sözleýişiniň ösmegine aýratyn üns bermeli. Fonematik öwredilen sorag , firenematik ussatlygyny dogry we düşnükli öwretmek, möhüm ýygnanyşygy öwretmek üçin ses bölmek endiklerini dogry we aýdyň öwretmek. Talyplar ruçka dogry dogry kitap saklaň sazlaýjylary setiri ýazmak Hat ýazýan wagtyňyz çykarmaly bilmeli -sig`masligi hataryna laýyk Harifni- hat birikdiriň. Talyby akyl we beden taýdan ýadadýarlar. Şonuň üçin synpda bedenterbiýe geçirmek maslahat berilýär. Hökmünde agajyň aşagynda dem Rahatlandyrma bir agajyň içine suw guýmak agaçlaryň ösýän tutuş gök ýetdi baqalog`idan alma iýip iýip kiraz qo`shalog`idan injir yapalog`idan nahar Bog`bon atasy shapalog`idan 2. o`zgatishda usuly sesini analiz edýär KD Uşenskiý esasy şygar. Bu usul şu güne çenli ep-esli gowulaşdy. Bu usulyň aşakdaky ýörelgeleri bar . Bilim we o`stiruvchi tebigaty bilen maksadyna görä adamyň döretmegiň O`zgatishda analitik we sintetik ses usuly, bo` ýerleşýär. Speechagny , söz maşklary arkaly aňyň ösmegini üpjün edýär, okamagyň aňly bolmagyny talap edýär . El iki döwür bu usul 1.Alifbegacha türgenleşik döwründe ______ 2. elipbiý döwür minimize okamak we ýazmak we okatmagyň döwri. Sintaktik sesiň bu usuly , çaganyň janly gürleýişine we alan sözleýiş endiklerine peuchomistik nukdaýnazardan esaslanýar. Ikinjiden, sowatlylyk sese esaslanýar. Sesiň ondan aýrylmagy üçin derňew we sintez aýratyn ähmiýete eýe. Bogun okalýan birlik hökmünde kabul edilýär. Usulyň emele gelmeginde we guralyşynda bogunlaryň ýörelgeleri :

 

• Okuwçylara sowatlylygy öwretmek prosesine diferensial we aýratyn çemeleşme.
  

• Teoriýa bolmazdan yzygiderli orfografiki, leksiki bilimler.

  
  

• Sesi öwrenmegiň amatly usullaryny gözleýär.

  
  

Ses we harp sazlaşygynyň aňsatlygyny, şeýle hem bilimiň terbiýeçilik we pedagogiki ähmiýetini emele getirmek.

Bilim döwründe talyplar hem bilim alýarlar. Ahlak terbiýesi ylmy dünýägaraýşy emele getirýär.

Çagalar synpda köpçülikleýin syýasy düşünjelere hem eýe bolýarlar.

Elipbiýiň sahypalarynda dostlugyň, çaga zähmetiniň, çagalaryň oýunlarynyň, ulularyň zähmetiniň, tebigatynyň we maşgala durmuşynyň suratlary bar.

Bular çagalarda özara dostlugy, ululara hormat goýmagy , tebigaty goramak we söýgi, haýwanat dünýäsine gyzyklanma, olary goramak we okamagy söýmek, umuman estetiki terbiýe emele getirýär. Specialörite okuwy guramak üçin çagalara gürlemegi

öwretmek üçin sorag zerurdyr. Studyörite okuw awgust aýynda ýa-da ýazda has ir başlaýar. 1-nji synpa gelen okuwçynyň maşgalasy, çagalar bagyna gidýär, çagalaryň umumy bilim derejesi öwrenilýär.
 

1. Okamak endiklerini kesgitlemek.

   
   

1. Sözüni gizlin okaýar.

   
   

2. Bogunlarda okaýar.

   
   

3. Göçme manyda okaýar

   
   

4. Ol köp hatlary bilýär.

   
   

2. Writingazmak endiklerini kesgitlemek.

   
   

1. Hat ýa-da ýazuw görnüşinde nädip ýazmalydygyny bilýär.

   
   

2. Käbir harplary nädip ýazmalydygyny bilýär.

   
   

3. Asla ýazmagy bilenok.

   
   

3. Ses derňewine taýýarlyk kesgitlenýär

   
   

4. Dildar aragatnaşyk söz we surat aňlatmasy esasynda kesgitlenýär. Bu maglumatlar sapak wagtynda synp okuwçylarynyň usulyýetini saýlamak üçin ulanylýar.

   
   

5. Analitik sintetiki ses usulynda sowatlylygy öwretmek prosesi 4 aý dowam edýär. Bu proses 2 tapgyra bölünýär.

   
   

Elipbiýden öňki taýýarlyk döwri mundan başga-da 2 tapgyra bölünýär: harp däl okuw we çekimli ses öwreniş tapgyry.

2 dürli a) sowatlylyk prosesiniň mowzugyna baglylykda elipbiý esasly okamak sapaklary bar. b) depderçe esasly ýazuw sapaklary.

Birinji tapgyryň esasy wezipesi, okuwçylary mekdepde, synpda tertip-düzgün düzgünleri bilen tanyşdyrmak , olara söz, dilden we ýazuwdan gürlemek, sözleýiş gurluşy, sözleriň gurluşy, sözleriň bogunlara, seslere bölünmegi; çekimli seslere we çekimli seslere bölünmegi öwretmek, iş ýüzünde ulanyp bilmek. Bu döwürde , talyplar elipbiýde berlen suratlara esaslanyp, ýene- de baglanyşykly çykyşy ösdürýärler.

Bu etapda ýazuw sapaklarynda okuwçylar depderde - çyzgylar bilen ýazýarlar, nagyşlara görä harp elementlerini ýazmagy öwredýärler.

Ikinji etapda çekimli sesler we çekimli harplar öwredilýär. Aşakdaky aýratynlyklary bilmeli:

 

1. Agzada hiç hili päsgelçilik ýok

   
   

2. Uzyn hekaýa

   
   

Bu etapda harpy ses bilen öwretmek hem göz öňünde tutulýar. Çagalara ses we harp klassifikasiýasy berilýär . Söz derňewinde sesi aňladýan harp, harp görkezilenden soň işlenýär.