Mádeniyat hám kórkem-óner mákemelerin shólkemlestiriw hám basqariw páninen seminar temalari

Umumiy  masalalar

  bo’yicha  buyruqlar  (farmoyishlar)  tashabbusli  buyruqlar  tarzida  va 

direktiv ko’rsatmani bajarish maqsadida chiqarilishi mumkin. 

Buyruq (farmoyish) matni unda, oddiy va ravshan tilda bayon etiladi. Buyruqda (farmoyishda) 

ishlatiladigan tushunchalar va atamalar ularning  amaldagi  qonun xujjatlarida qabul  qilingan va 

turli talqinlar imkoniyatini istisno etadigan ma'nosiga muvofiq qo’llanadi. 

"Ijro etish  uchun" buyruqlari  (farmoyishlari) a'zo tashkilotlar e'tiboriga  yuqori organlarning 

direktiv  ko’rsatmalarini  muayyan  muassasalarga  nisbatan  ijro  etish  usullari,  uslubiyatlari, 

muddatlarini  aniqlashtirgan  xolda  yetkazish  zarur  bulgan  xollarda  chiqariladi.Agar  buyruq 

(farmoyish) yuqori organning xujjati asosida chiqarilsa, bu xaqda tegishli xavola beriladi; ba'zan 

buyruqning  (farmoyishning)  butun  mazmuni  yuqori  instansiyaning  ko’rsatmalarini  e'lon  qilish 

bilan cheklanadi. 

Buyruq  (farmoyish)  matni  kadrlar  ishini  yuritish  amaliyotida  shakllangan  umumiy  qoidaga 

ko’ra  ikki  qismdan  -  qayd  etuvchi  (bayon  etuvchi  yoki  deklarativ)  va  farmoyish  beruvchi 

(imperativ) qismlardan iborat bo’ladi. 

 

Buyruq  (farmoyish)  boshlanishida,  qayd  etuvchi  kism  oldidan,  buyruq  (farmoyish)ning 

qiskacha mazmuni-maqsadi keltiriladi (masalan, "Xodimlarni mukofotlash to’g’risida", "Mehnat 

---

intizomini muntazam buzishlar to’g’risida", "Dam olish kunida ishlash to’g’risida" va xokazo). 

Ushbu qoidaga rioya qilish vaziyatni to’g’ri baholash imkonini beradi va asoslangan qarorga omil 

bo’lib xizmat qiladi. 

Qayd  etuvchi  sistemada

  buyruq  berilayotgan  xarakatlarning  maqsad  va  vazifalari  xamda 

buyruq  (farmoyish)ni  chiqarish  sabablari bayon etiladi, mazkur buyruq (farmoyish)ni chiqarish 

uchun asos bo’lib xizmat qilgan xujjatlarga xavolalar beriladi. Qayd etuvchi qism imkoni boricha 

qisqa, biroq mazmuniga ko’ra mufassal bo’lishi kerak. 

Amaliyotda ushbu qoidani buzishning ikki turi kuzatiladi. Ba'zi xollarda qaror qabul qilishning 

xaqiqiy  zarurati  ochib  berilmaydi  ("ishlab  chiqarish  zarurati  munosabat  bilan"),  boshqalarida, 

aksincha,  keraksiz  qism  va  tafsilotlarning  ko’pligi  xujjatning  mohiyatini  idrok  etishni 

qiyinlashtiradi.  Buyruqning  (farmoyishning)  qayd  etuvchi  qismida  barcha  zarur  xavolalarning 

(tushuntirish  xatlari,  yuqori  organlarning  farmoyishlari,  tekshiruv  dalolatnomalar  iva 

xokazolarga) berilmasligini ham kamchilik deb hisoblash kerak. 

Agar  farmoyish  berish  qismi  asoslashga  ehtiyoj  sezmasa,  qayd  etuvchi  qismni  bermaslik 

mumkin. 

Odatda ko’pchilik qarorlar bitta maqsadni ko’zlamaydi. Agar sodir etilgan qilmish to’g’risida 

so’z borsa, buyruq (farmoyish) kam deganda ikki maqsadga ega bo’ladi: aybdorlarga jazo qo’llash 

va  kelgusida  bunday  xuquqbuzarliklarning  oldini  olish.  Zararni  undirish  va  ko’plash,  mehnat 

jamoasining g’ayratini rag’batlantirish va safarbar qilish singari va xokazo maqsadlar ham bo’lishi 

mumkin. 

Buyruqda  (farmoyishda)  qarorning  maqsadlarini  aks  ettirib,  rahbar  bu  bilan  ko’rilayotgan 

choralarni asoslaydi, xujjatni yanada aniqlashtiradi, ko’rilayotgan choralarni ularning ahamiyatiga 

ko’ra taqsimlaydi. 

Farmoyish berish qismi buyruq shaklida bayon etiladi. 

Unda ko’rsatma berilayotgan xatti-xarakatlar aniq bayon etiladi, ularni bajarish uchun mas'ul 

mansabdor shaxslar belgilanadi va ijro etish muddatlari o’rnatiladi. Buyruq (farmoyish)ning ushbu 

qismi bandlarga bo’linishi mumkin, ular nuqta bilan arab raqamlarida raqamlanadi. Har bir band 

muayyan xarakat va ijrochini ko’rsatish bilan boshlanadi. 

Ijro muddati umumiy yoki bandlar bo’yicha tabaqalangan bo’lishi mumkin. 

Barcha xollarda buyruq (farmoyish)ning ko’rsatma beruvchi qismi ham shaklan unda, biroq 

mufassal bo’lishi kerak; u boshqa xujjatlarda o’z ifodasini topgan qismlarga to’ldirilmasligi kerak. 

Masalan, ba'zan ishga qabul qilish to’g’risidagi buyruq (farmoyish)da xodimning barcha bo’lg’usi 

vazifalari  sanab  o’taladi.  Bunga  zarurat  yo’q,  chunki  har  bir  lavozim  bo’yicha  majburiyat  va 

xuquqlar lavozim yo’riqnomalari mehnat shartnomasi bilan belgilanadi. 

---

Zarurat  bo’lganda  oxirgi  bandlarning  birida  ilgari  chiqarilgan,  mazkur  buyruq  (farmoyish) 

bilan bekor qilinadigan, to’ldiriladigan yoki o’zgartiriladigan farmoyish xujjatlari sanaladi. 

Oxirgi bandda odatda umuman buyruq (farmoyish)ning ijrosi uchun mas'ul shaxs ko’rsatiladi. 

U quyidagicha bayon etiladi: "Mazkur farmoyishni ijro etish ustidan nazorat  (lavozimning to’liq 

nomi va familiyalar) zimmasiga yuklansin". 

Shaxsiy tarkib bo’yicha buyruqlar (farmoyishlar) o’z xususiyatlariga ega. Ular mehnatga oid 

xuquqiy  munosabatlar:  ishga  qabul  qilish;  boshqa  lavozimga  o’tkazish;  mehnat  shartnomasini 

bekor qilish; xizmat safariga yuborish; ta'tillar berish; familiyalarni o’zgartirish; taqdirlashlar; jazo 

choralari va xokazolar rasmiylashtiriladi. 

Umumiy  masalalar  bo’yicha  buyruq  (farmoyish)lar  va  shaxsiy  tarkib  bo’yicha  buyruq 

(farmoyish)  lar  ko’p  xollarda  bir-biridan  alohida-alohida  yuritiladi  va  o’z  raqamlanishiga  ega 

bo’ladi. Masalan, 125-k raqami kadrlar bo’yicha buyruq (farmoyish)ni anglatadi. Bu xil buyruqlar 

(farmoyishlar)i kadrlar bo’limi xujjatlarning to’planishiga qarab tayyorlaydi. 

Katta tarbiyaviy ahamiyati va qonunchilik talablari munosabati bilan taqdirlash va intizomiy 

jazolar alohida buyruqlarda e'lon qilinadi. 

Buyruqlar  (farmoyishlar)  me'yoriy  xujjatlarga  muvofiq  kelishi  kerak.Yurist  konsult 

ishlaydigan muassasalarda, agar bu yuridik xizmat to’g’risidagi nizomda, lavozim yuriqnomasida 

yoki mehnat shartnomasida nazarda tutilgan bo’lsa, uning vizasi bo’lishi shart. Kadrlar bo’limi 

boshlig’i va buyruq (farmoyish) daxldor bo’lgan tarkibiy bo’linmalar rahbarlarining vizalari xam 

majburiy. 

Amaliyotda buyruq (farmoyish) oxirida go’yo uni chiqarish uchun asos bo’lib xizmat qilgan 

turli  xujjatlarni  ko’rsatish  keng  tarkalgan.Aslini  olganda  bu  zarur.Biroq  ba'zan  asos  bo’lgan 

xujjatlar g’ayriqonuniy bo’lishi, xatto yoki ataylab buzib ko’rsatilgan ma'lumotlarga ega bo’lishi 

mumkin.Masalan, ishga qabul qilish to’g’risida buyruq (farmoyish) chiqarish uchun asos sifatida 

fuqaroning  yozma  arizasi  ko’rsatiladi.  Biroq  mazkur  xolda  bunday  arizalarni  talab  qilish 

noqonuniy  va  MKning  82-moddasini  buzish  xisoblanadi,  unda  mazkur  buyruq  (farmoyish)  ni 

chiqarish uchun asos bulib xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasi xisoblanishi ta'kidlangan. 

Buyruq (farmoyish) chiqarish uchun asos bo’lib dalolatnomalar, bildirishlar va xizmat xatlari 

yoki  xodimning  tushuntirishlari,  yuqori  turuvchi,  vakolatli  va  boshqa  organlarning  ilgari 

chiqarilgan  buyruqlari  (farmoyishlari)  yoki  bayonnomalari  xizmat  qilishi  mumkin.  Ularga 

buyruq  (farmoyish)  matnida  axborot  manbai  yoki  ba'zan  buyruq  (farmoyish)  chiqarish  uchun 

majburiy  shart  xisoblangan  isbot-dalil  (masalan,  ish  beruvchining  tashabbusiga  ko’ra  mehnat 

shartnomasini  bekor  qilishga  kasaba  uyushmasi  qo’mitasining  roziligi  va  boshqalar)  sifatida 

xavola  qilish  mumkin.  Shu  sababli  buyruq  (farmoyish)  oxirida  "Asos"  so’zini  yozish  va  uni 

---

chiqarish uchun asos bo’lgan muayyan xujjatni ko’rsatish lozim. Bundan tashqari, asosni ochib 

berish chiqarilgan buyruq (farmoyish)ning to’liq asosliligini tushunish imkonini beradi. 

Barcha  ma'muriy  xujjatlar  singari,  buyruq  (farmoyish)lar  xam  individual  tusga  ega,  ya'ni 

ularga bir shaxs imzo chekadi. 

Imzolanganidan  keyin  buyruq  (farmoyish)lar  ro’yhatdan  o’tkaziladi,  so’ngra  manfaatdor 

bo’linmalarga  yuborish  uchun  zarur  miqdorda  ko’paytiriladi.  Yuborishga  ro’yxatni  buyruq 

(farmoyish)  ijrochisi  tayyorlaydi.Buyruq  yuboriladigan  manzillar  ro’yhati  uning  oxirgi 

varag’ining  orqa  tomonida  yoki  alohida  kog’oz  varag’iga  bosiladi.Buyruq  (farmoyish) 

nusxalarida xodimlarning vizalari qo’yilmaydi. 

Xar  bir  ro’yhatdan  o’tkaziladigan  buyrugg’a  (farmoyishga)  tartib  raqami  beriladi  va  sana 

qo’yiladi.  Buyruq  (farmoyish)lar  ularning  chiqarilishiga  qarab  sonining  o’sib  borishi  tartibida 

ro’yhatdan o’tkaziladi. 

• 

Buyruq  (farmoyish)ning  tartib  rakamida  "a",  "b"  va  xokazo  xarflar  ko’rsatilmasligi  kerak, 

shaxsiy tarkib bo’yicha buyruq chiqarilganligini anglatuvchi "k" xarfi bundan mustasno. Odatda 

buyruq  (farmoyish)ning  tartib  raqamiga  bunday  xarflarni  qo’llash  buyruq  (farmoyish)  tegishli 

muddatlarda chiqarilmaganligidan guvohlik beradi. 

Buyruq  imzolangan  paytdan  boshlab,  agar  matnda  boshqa  muddat  ko’rsatilmagan  bo’lsa, 

kuchga  kiradi.Buyruqda  nomlari  keltirilgan  barcha  shaxslar  uning  mazmuni  bilan 

tanishtirilganliklari xususida unga yoki alohida qog’oz varag’iga imzo qo’yiladi. 

Ish beruvchi tomonidan bunday talabning bajarilmasligi buyruq (farmoyish)da qayd etilgan, 

ularning  mavjudligini  xodim  inkor  etayotgan  shartlarni  xaqiqiy  emas  deb  topish  uchun  asos 

bo’lishi mumkin. 

Ishga  qabul  qilish  to’g’risidagi  buyruq  (farmoyish)  larda  ba'zan  "tayinlansin"  atamasi 

qo’llanadi.  Biroq  barcha  qonunlar  va  qonunosti  xujjatlarida  tayinlash  emas,  balki  ishga  qabul 

qilish to’g’risida so’z boradi. Shu sababli buyruq (farmoyish)da "Ishga qabul qilinsin" deb yozish 

kerak.