Maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti oʻzbek tilshunosligi kafedrasi

75-mashq. Matndagi olmoshlarni topib, ularning leksik-semantik xususiyati va morfologik belgilarini, qaysi so’z turkumi o’rnida kelganini tushuntirib bering.

1. 
   Vrachlik kasbi — jasorat, bu kasb fidoyilikni, qalb va fikr sofligini talab qiladi.
   
2. 
   Mening xalqim o’z taqdirini boshqa do’st xalqlarning taqdiri bilan mahkam bog’lay oladi. (H.O.)
   
3. 
   Shu sahroda to’ng’ich o’g’il tug’ildi, unga Badiuzzamon deb nom berishdi. (L. B.)
   
4. 
   Qo’rqoqni har qanday firibgar ham xo’rlaydi.
   
5. 
   Hech kimning havasi kelmagan odamning holiga voy. (Esxil)
   
6. 
   Hasadgo`y yo o’zi baxtsizlikka uchragani uchun yoki kimningdir omadi kelgani uchun xomush yuradi. (Bion)
   
7. 
   Qayerda qay kamchilik sezsa, uni yo’qotish uchun yo’l-yo’riq ko’rsatdi.(O.)
   
8. 
   Shunday xalq bilan qurilishda ishlash qanday yaxshi, qanday baxt!(O.)
   
9. 
   Menimcha, bu sarlavhada nimadir yetishmaydi. (A.Q.)
   
10. 
    (G’ofir) Allaqanday gumonlar yuragimni yondirmoqda. (H.H.)
    

76-mashq. Gaplarni ko’chiring. Ko’chirishda ot, sifat, son, ravish so’zlar o’rniga ma’no hamda uslub talab etgan olmoshni qo’ying hamda mazmuniy - uslubiy farqni aytib bering.

5. 
   Sadoqatli odam o’z xalqining zebu-ziynati sanaladi.
   
6. 
   Go’zal so’zlar hayotda ham o’zligini ko’rsatsa, ajoyib natijalarga erishmoq mumkin.
   
7. 
   Professorning ko’zlarida samimiy odamlarda bo’ladigan toza bir nur porlab ketdi. (O’.H.)
   
8. 
   Aqlli odam naqllab gapirar, aqlsiz odam laqillab gapirar. (Maqol)
   
9. 
   Farishtalar yaxshi so’zga ham, yomon so’zga ham omin, deyishadi.
   

77-mashq. Olmoshlarning grammatik xususiyati qaysi javobda to’liqroq aks etgan?
A. Olmoshlar predmet, belgi va miqdor ma’nolarini to’g’ridan - to’g’ri emas, balki boshqa predmet, belgi yoki miqdor tushunchalari bilan bog’lagan holda ifodalaydi.
V. Olmoshlar mustaqil ma’noli so’zlar o’rnida qo’llanib, ular singari predmet, belgi yoki miqdor bildirmaydigan so’zlardir.
S. Mustaqil so’zlar kabi shaxs, predmet, belgi yoki miqdorni bevosita bildirmay, ot, sifat, son, qisman ravish o’rnida almashinib qo’llanib, turli yo’llar bilan ularga ishora qiluvchi so’zlar turkumi olmosh sanaladi.
D. Ot, sifat, son, ravish turkumiga mansub mustaqil so’zlar o’rnida qo’llanadigan so’zlar olmoshlardir.