Maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti oʻzbek tilshunosligi kafedrasi

110-mashq. Jo’nalish va chiqish kelishigidagi so’zlar bilan qo’llangan ko’makchilarning ma’nosi va gapdagi vazifasini izohlang.
1. Polkovnik hammaga qarata nutq so’zladi. (J.Sh.)
2. Kumush onasining yumushiga bir oz qarab turgandan keyin tashqariga tomon ketdi. (A.Qod.)
3. Gulnor uch kunni jahannam azobida o’tkazdi. Onasidan mash’um xabarni eshitganidan boshlab, tinmay yig’ladi… (O.)
4. U tabiatining og’irligiga qaramay, o’rnidan sapchib turib ketdi. (M.I.)
5. Doya kelgandan so’ng, ichkari hovli erkakdan tozalandi. (A.Q.)
6 Ular Nikolaydan tortib, ellikboshilarga qadar hammani qarg’ashadi.
7. Elmurod, ertalabdan beri non-choydan bo’lak hyech narsa yemaganligidan, ko’ngli oziganini sezdi.
8. Minsang, bundan o’zga yilqing yo’qmidi? (Alpomish)
111-mashq. Gaplardagi bog’lovchilarni aniqlab, ularning gap bo’laklarini yoki sodda gaplarni bir-biriga bog’layotganligini tushuntiring.
1. Shahar va qishloqlar obod bo’ldi. Ko’p qavatli binolar qurilmoqda va qudratli elektrostansiyalar ishga tushmoqda.
2. U dam ayvonga, dam oshxonaga qatnab tinmay yurdi. (Oydin)
3. Rohatoy oldingi darsda bo’lmagan edi, ammo uy vazifasini bajarib kelibdi.
4. Yomg’ir tingan, lekin havo bulut edi.
5. Gullarni parvarish qilib turamiz, shuning uchun ular yaxshi o’smoqda.
112-mashq. Bog’lovchilarni topib, qaysilari sodda gaplarni, qaysilari gap bo’laklarini bog’lash uchun qo’llanganini tushuntiring.
Xalq dostonlarida g’ayratli va jasoratli odamlar sherga o’xshatiladi. Sher yirtqich sut emizuvchilar ichida eng chiroyli va eng kuchli jonivor. Gavdasi ancha qo’pol, lekin u juda chaqqon. Barcha hayvonlar undan qo’rqadi. Chunki uning kuchi va keskin harakati ularni vahimaga solib qo’yadi. Sher rahmsiz, ammo o’z bolalariga juda mehribon.
113-mashq. Matndagi gaplarni bog’lovchilarning ma’no va vazifalariga ko’ra turlariga: oldin teng bog’lovchili, so’ngra ergashtiruvchi bog’lovchili gaplar guruhiga ajrating.
Parkent – tog’lik joy. Parkent dengiz sathidan ancha yuqori, shuning uchun u yerda anor va anjir pishmaydi, issiq kamlik qiladi. Iyun va iyul oylarida Buxoro, Termiz kabi joylarda issiq 40-42 darajaga chiqadi, lekin Parkentda shu oylarda ham harorat 30 darajadan past bo’ladi. Parkent ko’klarga burkangan, u chiroyli ko’rinishi, mayin, salqin havosi va tiniq suvi bilan kishiga orom bag’ishlaydi, shuning uchun ko’rkam tog’lar quchog’idagi bu joyda dam olish uylari ko’p.