Maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti oʻzbek tilshunosligi kafedrasi

95-mashq. Gaplardagi juft va takroriy ravish formalarini topib, ularning ma’no xususiyatlarini, gapdagi vazifasini aniqlang va tushuntiring.
Ziyobek o’qtin-o’qtin orqaga qaraydi. (N.Fozilov)
Ishchilar birin-ketin so’zga chiqishdi. (Sh.R.)
Men ham erta-indin jo’nab qolarman. (S.Z.)
Oyqiz qalbiga jo bo’lgan fikrlarning hammasini birma-bir aytdi. (Sh.R.)
Ertalab qo’shnilar ketma-ket kela boshladi. (S.Z.)
Asta-sekin boshlangan chapak tobora avj olib soz ovozini bosib ketdi. (A.Q.)
Bu yerlar yozin-qishin chorva mollariga yaylov bo’lgan. (Sh.R.)
Umida Saidadan tez-tez xabar olib turdi. (A.Q.)
96-mashq. Yuklamalarni toping va ular ifodalayotgan qo’shimcha ma’nolar(so’roq, taajjub, ta’kid, ayiruv, chegaralash, kuchaytiruv, inkor va b.)larni tushuntiring.
1. To’xtang-chi, frontda bo’lganmisiz? …Eski oshna ekanmiz-ku! (O.)
2. Hamma gap suvda…Ha, shunday deng-a…
3. Biz nima deyapmiz-u, sen nima deyapsan?
4. Hali eshitdingmi, o’sha mening mirzam yorlig’ opti-ya? (A.Qod.)
97-mashq. Yuklamalarni aniqlang. qaysi yuklama so’zga, qaysi biri gapga qo’shimcha ma’no berayapti, tushuntiring.
1. Mahdum urina - urina, nihoyat, o’zi ham kuldi. Zor qolguring juda ham qotibdi-da, kun ham issiq-a, Ra’no? (A.Qod.)
Kitob-daftarlaringni usti toza emas-ku! Nega beparvoligingni tashlamaysan axir!
Elektr ko’zgagina emas, qo’lga ham yordam bersin.(O.)
Akam duradgor. Uning qo’lidan-chi hamma ish keladi. U yaxshi, chiroyli jihozlar yasaydi. - Akam mebel fabrikasida ishlaydi-da!
98-mashq. Yuklamalarni topib, turini aniqlang. qanday qo’shimcha ma’no berayotganini aytib bering.
1. Eh, men uning bugun kelmay qolishini bilar edim-ku!
2. - Yomg’ir nima bo’pti! Tosh yog’ayotgani yo’q-ku axir!
3. Bog’ tinch. Faqat g’ir-g’ir shabadayu chumchuqlar chug’urlashi tinmas edi. (H.N.)
4. Papirosning zahari hatto filni ham o’ldiradi.
Birdan ot kishnadi. Sherali cho’chib o’rnidan turdi. Axir tushki ovqat mahaligacha yaylovga yetib borishi kerak edi-da! (N.F.)
Boyda insof bo’ladimi axir! (X.X.)
99-mashq. Nuqtalar o’rniga yuklamalarni qo’yib ko’chiring.
1. Bichish-tikish mashg’ulotiga … qizlar qatnashadi.
2. O’zing… vazifani to’la bajarib kelmabsan, yana nega gerdayasan?
3. Nega tez harakat qilmaysan? Yoshlar serg’ayrat bo’ladi ...
Men….matematikaga qiziqaman.
U dik etib o’rnidan turdi … o’qituvchining savoliga aniq va to’la javob berdi.
100-mashq. Berilgan misollardan yuklama vazifasida qo’llanuvchi so’z-yuklamalarni ajrating.
Agar, axir, basharti, nahotki, faqat, lekin, hatto, hattoki, yolg’iz, hali, hyech, alla, jiqqa, g’irt, esa, faqatgina, bir kabi.
101-mashq. Quyidagi gaplar tarkibida kelgan affiksal omonimlardan yuklama vazifasida kelganlarini aniqlab, ma’nosini tushuntiring.
1. Bu kitobni o’qib ko’r-chi, nima haqida yozilgan ekan?
2. Ertaga-chi, biz bolalar bog’chasiga boramiz.
3. Yusuf xalvochi bozorda yurgan ekan.
4. Gapirsang-chi, mum tishlaganmisan?
102-mashq. O’ngda berilgan ravishlardan chapdagi ravishlarning sinonimlarini topib, ularning sinonimik qatorini tuzing.