|
Talaffuzga o‘rgatish davrlari.
Talaffuzga o‘rgatish ikkita davrni ajratib ko‘rsatish mumkin:
A) dastlabki
B) talaffuz malakalarini takomillashtirish va avtomatizatsiyalash.
Dastlabki davr maktab ta'limining 2 – yarim yilligining o‘z ichiga oladi (tayyorlov va 1-2- sinflar), agar bolalar maktabga maktabgacha tayyorgarliksiz ke-lishsa (1 va 2 – sinf), agar bolalar birdaniga 1 – sinfga kelishsa, bu davr mobay-nida o‘quvchilar istalgan tovush tarkibiga ega bo‘lgan so‘zni urqu va orfoepik qoi-dalarga rioya qilgan qolda to‘qri talaffuz qilish malakasiga ega bo‘ladilar. Bugun-gi kunda karlar maktabida talaffuzni shakllantirishning ikkita usulidan foyda-lanilmoqda.
1.So‘zli nutqni rivojlantirish va ta'lim jarayonida eshitishdan keng foyda-lanish, o‘qituvchi o‘quvchilarga so‘zni daktillaydi, bir paytning o‘zida talaffz qi-ladi. Bunda o‘quvchilar so‘zlarni nafaqat daktil ko‘rinishda, imkoniyatga qarab oq-zaki nutqiga kiritiladi va talablarga muvofiq talaffuz qilinadi.
2.O‘quvchilarda talaffuz malakalarini sistematik o‘zlashtirilishini ta'min-lovch asosiy yo‘nalish oqzaki nutqni rivojlantirish darslari bilan boqliq bo‘lgan so‘z va ibora materialida olib boriladigan rejali ishda o‘z ifodasini topgan.
Talaffuz malakalarini takomillashtirish va avtomatizatsiyalash davri ta'lim-ning barcha keyingi yillarida olib boriladi. Bu davrda avvalgi o‘rganilgan talaf-fuz malakalari takomillashadi, talaffuz nuqsonlari korreksiyalanadi, shuning-dek bir qator yangi malakalar shakllanadi.
Aynan shu davrda ona tili fonetikasi bo‘yicha aloqida bilimlarni o‘zlashtira-dilar. O‘rta va yuqori sinflarda talaffuzni shakllantirish daktil nutqdan foydalanish qisqargan sharoitda davom etadi.
Bu davrda talaffuz ustidagi ish o‘quvchilarning talaffuz malakalari va umu-miy rivojlanish darajasi bilan boqliq sharoitlarda olib boriladi. Talaffuz malakalarini egallashda o‘quvchilarning faolligi ortadi.
Taqlid – dastlabki talaffuz malakalarini o‘zlashtirishning muqim usullari-dan biridir. Ta'limning birinchi davrida boshqaruvchi o‘rin egallaydi. Taqlid av-tomatizatsiya davrida o‘z aqamiyatini saqlab qoladi. Shuning bilan birga so‘zli bi-limlarga tayanib o‘z – o‘zini tekshirish imkoniyati paydo bo‘ladi.
Talaffuzni korreksiyalashda taqlid o‘quvchilar tomonidan artikulyatsion qara-katlarni anglash bilan ifodalanadi.
O‘quvchi to‘qri artikulyatsiyani qanchalik yaxshi o‘zlashtirsa, ta'lim shunchalik sa-marali bo‘ladi. Shuning uchun bu davrga dastlabki davr bilan taqqoslash bo‘yicha mashqlar kiritiladi. Bu davrda so‘zli nutq ta'lim vositasi sifatida qo‘llaniladi, o‘quvchilar apesifik luqatni o‘zlashtiradilar.
Talaffuz malakalarini takomillashtirish va avtomatizatsiyalash davrida o‘quv-chilarning mustaqil ishlash aqamiyati oshadi. Barcha ajratib o‘tilgan ish turlari bir – biri bilan uzviy boqliq.
Karlarda talaffuz malakalarini takomillashtirish o‘quvchilarning eshitishiga keng tayanish va nutqiy amaliyoti sharoitida olib boriladi.
Karlarni talaffuzga o‘rgatish metodikasi.
Karlar maktabida talaffuzga o‘rgatish dars va darsdan tashqari paytda olib boriladi. Talaffuzga o‘rgatish ikki usulda olib boriladi.
Birinchi usul - informal. O‘quvchilarning eshitish qobiliyatini rivojlaniti-rish bo‘yicha individual mashqulotlar va barcha darslarda doimo ovoz kuchaytirigich apparatlardan foydalaniladi. O‘quvchilar o‘qituvchining ularga qarata aytgan nut-qini eshitib ko‘rish orqali materialning aloqida qismini faqatgina eshitish or-qali qabul qiladilar. Oqzaki nutqni qabul qilish imkoniyati o‘quvchiga u yoki bu ma'noda taqlid qilishga ruqsat beradi.
O‘qituvchining nutqi ravon, bir me'yorida, urqu va orfoepik qoidalarga rioya qilingan bo‘lishi kerak. Kar o‘quvchi unga taqlid qilishi lozim.
Ikkinchi asosiy yo‘nalishi - talaffuzga o‘rgatishning maxsus to‘qri yo‘nalti-rilgan ta'limi. Ushbu ta'lim individual va frontal mashqulotlar shaklida olib boriladi. Bu mashqulotlar mazmuni, talaffuz malakalarini shakllantirish vazi-falari bilan belgilanadi. Frontal shakliga talaffuzga o‘rgatish darsi va fonema-tik mashq , individual shakliga ega – talaffuzga o‘rgatish bo‘yicha maxsus indivi-dual mashqulotlar, eshitish qobiliyatidan foydalanish va uni rivojlantirish mashqulotlari kiradi.
Talaffuzga o‘rgatish va fonetik mashq darslarida butun sinf ishtirok esa, in-dividual mashqulotlarda bir, ikki o‘quvchi ishtirok etadi.
Frontal mashqulotlarda o‘quv materialning mazmuni butun sinfga mo‘ljallana-di va o‘quvchilar oldiga umumiy vazifa qo‘yiladi. Bu darsni asosan o‘qituvchi olib boradi.Fonetik dars birinchi darsning o‘zida 3-5 minut davom etadi.
Fonetik mashqni sinfdan tashqari vaqtda darfga tayyorlanish bo‘yicha mashqu-lotning boshida o‘tkazish foydalidir.
Individual mashqulotlarning asosiy maqsadi – talaffuz malakalalarini shakllantirish, avtomatizatsiyalash va korreksiyalash.
Talaffuzga o‘rgatishning tashkillashtirishni sxematik tarzda o‘uyidagi ko‘ri-nishda ifodalash mumkin.
1. Informal ta'lim.
Istalgan fan – tarbiyachilar
bo‘yicha darslar – mashqulotlar
2. To‘qri o‘ynaltirilgan ta'lim.
Nutq texnika – Fonetika
si darslari – Mashqlar
Do'stlaringiz bilan baham: |
