Maxsus pedagogika

estetik idrokni 
rivojlantirish uchun o ‘qituvchi turli 
vosita, usullardan foydalanishi zarur.
M aktablarda bolalam ing ish m ahsulotlariga estetik m ezon kiritish 
lozim. «Kim chiroyli yasadi?», «N im a u ch un uning q o ‘g birc h o g ‘i 
chiroyli?», «Q anday yaxshi qilish m um kin?» kabi savollar berish 
o‘rinli. Maxsus maktablarda o'quvchilarni estetik tarbiyalashda san’atning 
roli yildan-yilga o rtib b o rm o q d a. A dabiyot, ashu la, rasm darslari 
bolalarda badiiy didni tarbiyalashga xizmat qiladi. Badiiy adabiyot estetik 
tarbiyaning zaruriy m anbaidir. Badiiy asarlar o 'q ish orqali estetik did 
tarbiyalanib b o rilad i. Tasviriy s a n ’at ham estetik tarb iy ad a k atta 
im koniyatlarga ega. M aktablardagi estetik tarbiyaga oid suhbatlar, 
ina’ruzalar ham yaxshi natija beradi. M usiqa va ashula bolalar hayotiga 
kirib borar ekan, ularning hissiy tajribalari ortib boradi. Y ordam chi 
m a k ta b o ‘q u v c h il a r i m a k ta b n i t u g a t g a c h , is h la b c h iq a r is h
korxonalariga yoMlanma oladilar. Shu sababli bu bolalam ing ish joyini, 
ishlab chiqarayotgan m ahsulotga estetik did bilan m unosabatda b o lish n i 
ta rb iy a la s h im iz k e ra k . M e h n a t e s te tik a s i m e h n a t ta r b iy a s in i 
yuksaltirishga xizm at qiladi. Estetik idrok qilish faqat xursand b o ‘lish, 
yaxshi kayfiyat em as, balki xursand b o ‘lib yig‘lash ham , qoyil qolish, 
hayratlanish, nafratlanish ham m um kin.
M uhim i shundaki, kishi to ‘lq in lanad i, hayajonlanadi. Aqli zaif 
bolalar o ‘zlarining intellektual va hissiy nuqsonlari oqibatida go‘zallikni 
yuzaki idrok etadilar. T uzatish — tarbiyaviy ishlar oqibatida ularda 
sezgi xususiyatlari o ‘zgarib, rivojlanib boradi (K .X .M am edov). 0 ‘quv 
m ateriallarining k o ‘rgazm aliligi, aniqliligi m a ’lum estetik qiym atga 
ega. Bolalam ing yoshiga, individual xususiyatlariga, kasallik xarakteriga 
mos keluvchi ko ‘rsatm alar, suratlar, xalq h u n arm an d lari asarlarini 
namoyish etish m um kin. 0 ‘quv d asturida 4 ~ 6-sinflarda tasviriy sa n ’at
159

---

asarlari ustida suhbat uyushtirish berilgan. Aqli z a if b olalarda estetik 
tarbiya nih o yatda sekin am alga oshadi. H atto yord am ch i m aktab 
birinchi sinfiga kelgan bolalar tevarak-atrofidagi narsalardan m uayyan 
rangni, tovushlarni ajrata olm aydi. Bola sezgi organlari sog‘ b o ‘l s a 1 
da, uning funksiyalari to ‘g ‘ri kechm aydi. Bola q u loq soladi-yu, lekin 
e s h itm a y d i, q a r a y d i- y u , a m m o k o ‘rm a y d i. Bu b o la la r b ilis h
faoliyatlarining cheklanganligi o q ib atid a estetik idrok etishlari ham
sekin kechadi. Shu sababli yordam chi m aktab t a ’lim ining birinchi 
k unidan boshlab estetik didni rivojlantirish, idrok etilgan larn i tahlil 
qilish, taqqoslash m alakalarini rivojlantirish talab etiladi. Y ordam chi 
m ak ta b d a b olani o ‘rab tu rg a n b a rc h a n a rsa la r e ste tik did bilan 
jih o z la n g a n b o lis h i kerak. M aktab, sinf, guruh xonasi, oshx o na, 
u s ta x o n a , b o la q a y e rd a b o ‘lm a s in , o ‘sh a jo y la r b o la n i e s te tik
tarbiyalashi lozim . H atto xonalardagi ranglar ham estetik talab lar 
asosida tan lan g an b o lis h i darkor. Y ordam chi m aktabda bolalarning 
gavdasini to ‘g ‘ri tutishiga, chiroyli yurishiga, o ‘rtoqlari va kattalar 
bilan osoyishta va to ‘g‘ri gapirishiga, xushm uom alada b o ‘lishiga asosiy 
e ’tib o r berish lozim. G eografiya va tabiatshunoslik darslarida tabiatga 
nisbatan o ‘quvchilarda havas uyg‘otish zarur. Rasm , chizm achilik , 
q o l m ehn ati darslari bolalarga g o ‘zallikni idrok etishni o ‘rgatadi. 
B olalar o ‘zlari idrok etgan g o ‘zallikni rasm , applikatsiy a, loy va 
p l a s t i l i n d a n ,
y o g ko c h , 
q o g ‘o z d a n y a s a g a n
b u y u m l a r i d a
gavdalantiradilar. Aqli zaif bolalarda hissiyot va ichki kechinm alarning 
sustligi oqibatida ular nam oyish etilayotgan suratlardagi voqealarning 
faqat yuzaki belgilarini idrok etish bilan kifoyalanadilar. Suratlardagi 
ichki yashirin m a ’nolarni anglab yetm aydilar. Estetik tarbiyaning 
natijasi ijodiy faoliyatda k o ‘zga tashlanadi.
M a’lum ki, aqli zaif bolalarning tashqi dunyo haqidagi tasavvurlari 
yuzaki, idrok etishlari noaniq va differensiyalashm agandir. Shu sababli 
aqli z a if bolalar bilan estetik tarbiyaga oid sinfda, m aktab da, sinfdan, 
m aktabdan tashqari ish turlari tan la n g an d a shu xislatlariga e ’tibo r 
berish kerak. Aks holda qilingan ishlar natijasiz qolishi m um kin.