Maxmudov umidjon maxmud o’G’li “achitqi zamburug’larini o’stirish uchun oziqa muhitlarini tanlash”

Xashaki lavlagi. Xashaki lavlagi yengil hazmlanadigan, mazalik, qoramollarda sutni ko’paytiradigan oziqa ekini. Xo’jaliklarda sut beradigan qoramollar rasionida xashaki lavlagi 40-50 % yetadi.
Kimyoviy tarkibiga ko’ra xashaki lavlagi uglevodlarga boy oziqa guruhiga kiradi. Zootexnik meyorlarga ko’ra 100 g xom oqsilga 120-150g uglevodlar to’g’ri kelishi lozim. Ammo bu oqsil va uglevodlarning nisbati bahor va kuzda buziladi. Shu davrda xashaki lavlagi juda zarur bo’ladi.
1.4 – rasm. Xashaki lavlagi ildizmevasining shakllari
Xashaki lavlagining 1t ildizmevasida 120 oziqa birligi, 20-22 kg oqsil, 1 t bargida 100 oziqa birligi 40-42 kg oqsil saqlanadi. Shuningdek uning ildizmevasi foydali ma’danli moddalar, vitaminlardan C, B, B₁, B₂, PP va karotinga boy. Ildizmevalar hazmlanishi bo’yicha yaylov o’tlaridan qolishmaydi, dag’al oziqalarni hazmlanishini yengillashtiradi, konsentarat yemni tejashga imkon beradi hamda nasl berishni yaxshilaydi. Ammo nimshirin xashaki lavlagini sutkalik me’yori 25 kg oshmasligi lozim. Xashaki lavlagida bunday cheklash yo’q. Xashaki lavlagining har 1 kg quruq moddasida 519, 9 g shakar, 101, 8 g protein, 225, 6 g azotsiz ekstraktiv moddalar, 92, 2 g kletchatka va 60, 5 g mineral moddalar bor. Kimyoviy tahlil ko’rsatishicha, uning quruq moddasining 50% uglevod moddasidan iborat. Shu boisdan xashaki lavlagini hamma turdagi parranda va mollar ratsioniga kiritish mumkin [12].
Xashaki lavlagining qish faslida mayda to’g’rab rasionlarga natural holda kiritilishi yoki kuzda parranda uchun tayyorlanayotgan omixta silosga maydalab aralashtirilishi va qishda silos bilan parrandaga yedirilishi maqsadga muvofiq bo’ladi.
Lavlagining poyasi ham oziq sifatida parrandalarga berilishi mumkin. Ularning o’ziga hos to’yimliligi bor. Masalan, xashaki lavlagi poyasining har 1 kg. da 7 g hazm bo’ladigan protein, 3 g kletchatka, 90 g azotsiz ekstraktiv modda bor. Hozirgi davrda lavlagi poyasi ezilib pasta holiga keltirilgan poya massasi shu kunlarda sog’in sigirlarga berib yedirilmoqda. Ammo yem-xashak donachalari parrandaga moslashtirilib tayyorlansa, undan parrandalarni boqishda ham foydalanish mumkin bo’ladi [34].
1.4. Saccharomyces cerevisiae ni o’stirishda glukoza manbalaridan foydalanish
O’sish stimulyatorlari shartli ravishda fizik, kimyoviy va biologik bo’linadi. Ular uchun keng tarqalgan bo’lib kuzatilgan ta’sirlarning tabiati: kichik dozalarda stimulyatorlardan foydalanilganda biomassaning kontsentratsiyasini yoki ikkilamchi metabolitlarning sintezini oshirish [11].
Hozirgi vaqtda mikrobiologiyada reproduktiv va metabolik funktsiyalarga ta’sir qiluvchi bir qator jismoniy omillar qo’llaniladi. Bu, birinchi navbatda, harorat, bosim, ultratovush, elektr toki, elektr va magnit maydonlarni, to’yimli muhitda suv turli jismoniy davlat, radiatsiya kichik doza hisoblanadi.
Eng ko’p o’rganilgan omil-harorat. Biosintez jarayonlarini tezlashtirish uchun kamroq bosim qo’llaniladi.
Odatda, jismoniy omillarning ijobiy ta’siri mikrobial hujayralarga qisqa muddatli ta’sirdan keyin yoki mo’tadil dozalarda ta’sir qilganidan keyin kuzatiladi. Shunday qilib, o’rtacha zichlikdagi ultratovush (uz) ta’siri ostida, biomassaning to’planishi va Saccharomyces jinsining achitqilarini ko’paytirish tezligi sezilarli darajada oshadi. Madaniy suyuqlik bunday davolash yopish achitqi fermentatsiya xususiyatlari sezilarli o’sish va yakuniy mahsulot ishlab chiqarish ortishi bilan birga edi [7].
Elektr oqimining mikroorganizmlarning o’sishi va ko’payishiga ta’siri juda chuqur o’rganildi. Joriy kuch va ko’payish tezligi, madaniyat muhiti elektr o’tkazuvchanligi va ta’sir qiluvchi kuchlanish o’rtasidagi munosabatlar aniqlandi.
Impuls elektr maydoni ham ogohlantiruvchi ta’sirga ega. Va bu yerda o’sish ta’sirining parametrlari mikroorganizmlarning turiga va ularni etishtirish sharoitlariga to’liq bog’liq. Hujayralarning o’sishi va ko’payishiga faol ta’sir qiladi magnit maydon turli quvvatlarda. Shu bilan birga, mikroorganizmlarning biokimyoviy faolligi oqimning kattaligi va yo’nalishiga bog’liq.
Tadqiqotchilar va elektromagnit maydon e’tiborini tortadi, shuningdek mikroorganizmlarning jadal o’sishi va ularning fermentativ faolligini o’zgartirishga yordam beradi. Shunday qilib, mikrodalga sohasida xamirturush davolash so’ng, ularning fermentatsiya faoliyati 6,6 marta oshdi. Shu bilan birga, elektromagnit maydon oralig’idagi o’sish mikroorganizmlarga salbiy ta’sir ko’rsatadi [13].
Ba’zi mualliflarning fikriga ko’ra, biosintetik jarayonlarni tezlashtiradigan UB nurlanishining rag’batlantiruvchi ta’siri haqida ma’lumot mavjud. Shunga qaramay, UB nurlari mikroorganizmlarga mutagen ta’sir ko’rsatadi.
Mikroorganizmlarning o’sishini va kichik radiatsiya dozalarini rag’batlantirish. Viruslar, bakteriyalar, suv o’tlari va zamburug’lar bo’yicha tajribalar mitoz jadallashtirish, ishlab chiqarish vaqtini kamaytirish va biomassa oshirish ifodalangan nurlanish rag’batlantiruvchi rol, ko’rsatdi.
Biologik tabiatning o’sish stimulyatorlari, odatda, keng ko’lamli ta’sirga ega murakkab birikmalardir. Bunga o’simlik va hayvon ekstraktlarida, shuningdek mikroorganizmlarning avtolizatlarida mavjud bo’lgan moddalar kiradi. Mikroorganizmlarga ta’sirining tabiati ko’p jihatdan noma’lum. Ularning ba’zilarida rag’batlantiruvchi faollik omillardan biri - vitamin tarkibiga yoki oqsil bo’lmagan tabiatning past molekulyar birikmalariga bog’liq ekanligi isbotlangan. Ekzogen nukleazlar yaxshi o’sish stimulyatorlari hisoblanadi. Qishloq xo’jaligi, oziq-ovqat, mikrobiologik va boshqa ishlab chiqarish chiqindilarining rag’batlantiruvchi ta’siri haqida ma’lumot ham mavjud. Shu nuqtai nazardan, pivo ishlab chiqarish chiqindilaridan foydalanish bo’yicha qiziqarli rivojlanish: sulfat kislota bilan gidrolizga duchor bo’lgan protein eritmasi, arpa o’simliklaridan olingan ekstraktlar, qoldiq pivo achitqilarini avtolizatlar.
Achitqi o’sishining stimulyatori sifatida soya shirasidan oqsil ishlab chiqarish mumkin.
Kimyoviy tabiatning stimulyatorlari orasida quyidagilar mavjud:
-makromolekulalar va ikkilamchi metabolitlarning sintezining kashfiyotchilari;
- metabolitlar bo’lmagan, ammo hujayralarning sintetik va reproduktiv faolligini rag’batlantiradigan kimyoviy birikmalar.Birinchi guruhga ba’zi aminokislotalar kiradi. Gistidin, glutamik kislota, sistin, alanin va boshqa fermentlarning o’sishini va sintezini rag’batlantirish.Ikkinchi guruhga gibberellin va auksin kiradi. Gibberellinlarning ogohlantiruvchi ta’siri nafaqat o’simliklarda, balki mikroorganizmlarda ham kuzatiladi. Shunday qilib, 0,01% konsentratsiyasida ular ozuqa xamirturushlarini ishlab chiqarishni rag’batlantiradilar va biomassaning to’plash vaqtini 17-27% bilan kamaytiradi. Gibberellinning ta’siri birikmaning kontsentratsiyasi va ekish hajmiga bog’liq va bu qaramlik teskari proportsionaldir.Indoluxus kislotasi yoki heteroaksin xamirturush, qo’ziqorin va bakteriyalarning hayotiy faoliyati natijasida hosil bo’ladi. O’sish tezligini va ayniqsa saharomitsetov, foydalanish karnitin yoki uning hosilalari achitqi ekinlari, hosildorligini oshirish uchun. Ushbu birikma mitoxondriyada sitoplazmadan asetil guruhlarning tashuvchisi bo’lib, ayni paytda biotin hosil bo’lishida oldingi moddalar sinteziga yordam beradi [22].
Ushbu birikma tetragidrofolik kislotaning kashfiyoti bo’lib, u bitta uglerodli birliklarni olib o’tishda ishtirok etadigan koenzim bo’lib xizmat qiladi va sitoxromlarning kashfiyotchisi hisoblanadi. 70 – yillarida boshidan buyon jadal oxir – oqibatda faoliyati o’sishini rag’batlantirish olib keladi, bir o’zgarish orqali hujayra energiya almashinuvini ta’sir qilishi mumkin mikroorganizmlar sirt faol moddalar (sirt faol moddalar), ta’sirini o’rganib. Biomassaning rentabelligini oshirish suvda eruvchan karotenoidlarni, xususan, krosetin yoki krotsinni qo’llash orqali amalga oshirilishi mumkin. Faol kislorod tashuvchisi bo’lgan bu kimyoviy o’sish stimulyatorlarining ta’siri redoksjarayonlarida ularning ishtiroki bilan bog’liq deb taxmin qilinadi. Kimyoviy va biologik stimulyatorlar hujayralarga jismoniy ta’sirdan ko’ra keng qo’llaniladi.
Achitqi o’sishi stimulyatorlari, o’simlik o’sishi stimulyatorlari bilan taqqoslaganda, hujayra o’sishini yoki ko’payishini rag’batlantiradigan tabiiy yoki sintetik moddalar hisoblanishi mumkin.Oxirgi yillarda non pishirish sanoatida achitqi zamburug’larining sifatiga nisbatan yuqori talab qo’ymoqda, achitish faolligi va saqlanish muddatlarining sifatiga nisbatan. Bu talablar asosan xamir tayyorlashning texnologiyasining yuqori tezlikdagi samarasi va iqtisodiy samardorlikni nazarda tutadi, achitqining achitish samarasi va tezligi qancha yuqori bo’lsa non tannarxi shancha arzonga tushadi. Hozirgi kunda achitqilar sifatiga ta’sir etuchi omillarga ularning ko’tarilish kuchi, minutiga GOST stndartlariga ko’ra 171-81, maltoza faolligi, min (5 gramm achitqi qancha vaqt davomida 10 sm³ uglerod dioksidini 20 sm³ fermentatsiya sharoitida 5% maltoza eritmasini hosil qilishi ), hujayralarda tregaloza miqdori %larda, xujayra quruq modda tarkibidagi tushuniladi [17].
Non pishirish sanoatining eng yuqori ehtiyojlaridan biri achitqi sanoatlari uchun achitqining yuqori faol shtammlarini o’stirish hisoblanadi. Bunday shtammlar achitqi zavodlarida ishlatiladigan shtammlardan yuqori mahsuldorligi bilan farq qiladi, xamir achitish sanoatida qo’llaniladi, maltaza tizimi fermentlari ya’ni tarkibida a-glyukozidaza va permeaza bo’lishi bilan farq qiladi. Yuqori faol achitqilar asosan maltaza faolligi bilan farq qiladi, buning natijasida achitish vaqti qisqaradi, bunday shtammlarda ko’tarilish kuchi yuqori mahsuldor shtammlarga nisbatan yuqori bo’ladi, ushbu jarayon β-fruktofuranozidaza fermenti ishtirokida ro’y beradi.
1.8 - jadval