Mavzusidan metodik tavsiya

Ekspeditsiya kundaligidan
Temuriylar Xilxonasini ochib o`rganish uchun tashkil etilgan hukumat ekspeditsiyaning a`zolari 1941-yil 15-iyuldan Samarqandga yetib keldilar. O`sha kuni kechqurun ekspeditsiya qatnashchilarining maslahatlashuv yig`ilishi bo`lib o`tdi. Unda ekspeditsiya oldida turgan vazifalar va ularni bajarish rejalari haqida kelishib olindi. Bundan tashqari, Antropolog M.M.Gerasimov tarixiy shaxslarning bosh chanoqlari asosida o`zi yaratgan qiyofalar haqida ma`lumot berdi vas sur`atlar majmuasini namoyish qildi.
16-iyun. Ekspeditsiyaning barcha a`zolari ertalab Go`ri Amir maqbarasida yig`ildilar. Qabrlarni qaysi tartibda ochish haqida baxs boshlandi. M.M.Gerasimov qabrlarni bir boshdan, ya`ni eng chekkadagi Mirsaid Umar qabrini ochishdan boshlashdi. Arxeolog V.A.Shishkinning esa Mirsaid Umar va Mirsaid Barakaning qabrlariga tegmaslikni taklif qildi. U o`z taklifini hukumat ekspeditsiyasi asosan, Temur va Temuriylar qabrlarini o`rganish uchun tuzilganligini, Xilxonadagi barcha qabrlarni o`rganish uchun ochishga vaqt yetishmasligini va boshqa sabablar bilan dalilladi. Ekspeditsiya qatnashchilari uning fikriga qo`shiladilar.
Shunday qilib, jahon tarixida chuqur iz qoldirilib, bugun esa, abadiy uyquda yotgan Temur va Temuriylarning qabrlarini ochish boshlandi. Birinchi navbatda, maqbaraning chekkarog`ida joylashgan Mironshohning qabrini ochishga kirishildi. Ertalab soat 8 dan 35 daqiqa o`tganda ish boshlandi. Qabrni ochishdan avval uning atrofidagi marmar taxtalar raqamlanib, ehtiyotkorlik bilan ko`chirilib olindi.


Mironshoh qabrining ochilishi
Mironshoh Jahongir Amir Temurning uchinchi o`g`li bo`lib u 1366-yili tavallud topgan. O`z davrining mavjud ta`lim tarbiyasini puxta egallagan Mironshoh otasidan jasurlikni va qattiq qo`llikni me`ros qilib olgandi. U 14 yoshida Xuroson hokimi etib tayinlangach, bu borada katta tajribaga ega bo`ldi. Oradan6 yil o`tgach, otasi Temur uni maxsus farmon bilan Rumdan to Ponadongacha, Bag`doddan to Darbandgacha bo`lgan o`lkalarning noibi qilib tayinladi. uning qo`l ostida Armaniston, Gurjiston, Ozarbayjon, Qurdiston, Iroq va G`arbiy Eron kiradi. Mironshoh Jahongir otasining buyrug`i bilan bir qancha harbiy yurishlarda ishtirok etdi va lashkarboshilik faoliyatini namoyish qildi.
Temur vafotidan so`ng 1405-yilning bahorida Mironshoh o`g`li Abu Bakr bilan ittifoq tuzib, toj-u taxt uchun kurash boshlandi. Toj-u taxt borasida omadi yurishmagan Mironshohning umri ayanchli fojiya bilan tugad. 1408-yilning bahorida Mironshoh qo`shinini Turkmanlarning qora qo`ylim urug`idan chiqqan Qora Yusuf va Sulton Axmadlarning birlashgan lashkarlari janubiy Ozarbayjonda jangda tor-mor etdi. Jang chog`ida Mironshoh qo`shinlari orasida edi. U shiddat bilan jang qilib, oxiri qattiq yaralandi va otdan yiqilib tushdi. Mironshohni yaralangan navkar uning egnidagi shohona liboslar va qimmatbaho qurol-yaroqlarni tezroq qo`lga kiritish uchun uning boshini kesib, murdani yalong`ochlaydi.
Tarixchilarning guvohlik berishicha, Qora Yusuf yuz bergan voqealardan afsuslanib, Mironshoh jasadini Samarqandga jo`natdi. Arxeolog V.A.Shishkin o`ziga ma`lum bo`lgan tarixiy manbalarga tayangan holda Mironshohning jasadi Tabrizdan Shamsi G`uriy nomli darvesh g`amxorligida Keshga keltirilib dafn etilgan, keyin esa Samarqandga ko`chirilgan deb yozadi. M.M.Gerasimov esa Mironshohning jasadi Tabrizdan to`g`ri Samarqandga keltirilib, dafn etilganligini qayd etadi. Ammo har ikkalasi ham Mironshohning Tabrizda jang paytida halok bo`lganligi va uning jasadi uzoq yildan keltirilib, oqibatda Temuriylar Xilxonasiga dafn etilganligini ta`kidlaganlar.
Mironshohning qabri cho`zinchoq bo`lib, uzunligi 1 metr 66 sm, eni 54 sm. Qabrning devorlari to`rt burchakli pishiq g`ishtdan terilgandir. Laxat bevosita yerdan qazilgan bo`lib tagi va chekkalari ganch bilan mustahkamlangan jasadning chap biqini sal ko`tarilib, tagiga tuproq qo`yilgan. Laxatga suv kirganligi uchun jasad ancha ziyon ko`rgan. Qabr ochilgach, antropologlar ko`rgan choralar tufayli suyaklar saqlab qolindi. Ayniqsa, bosh chanog`ining ehtiyotkorlik va chidan bilan ta`mirlashga to`g`ri keldi.
Mironshoh bosh chanog`ining o`rganishda shu narsa ma`lum bo`ldiki, uning ba`zi tishlari yo`qolgan ekan. Antropologlarni fikricha, tishlar Mironshohning o`limidan so`ng yo`qolgan. M.Gerasimov Mironshohning bosh chanog`ini diqqat bilan tekshirib tarixiy manbalarda yozilgandek, haqiqatdan ham uning boshi o`tkir tig` bilan kesilganligi aniqladi.
Mironshohning va boshqa suyaklarini o`rgangan M.Gerasimov quyidagi xulosalarga keldi:
1. Mironshohning qabri deb ochilgan joydan topilgan jasad haqiqatdan ham qayta dafn etilgan.
2. Topilgan bosh chanog`i tanasidan o`tkir tig` bilan judo qilinib, so`ngra rombsimon uchli nayzaga o`tkazilgan.
3. Suyakdagi barcha o`zgarishlar va belgilar Temuriylarga xos, nasildan-naslga o`tuvchi o`zgarishlarni o`ziga saqlagan.
4. Mironshoh va Shohrux aka-uka bo`lib va ular bir onadan tug`ilgan. M.Gerasimov Mironshohning bosh chanog`ini Moskvaga olib ketib, uning tashqi qiyofasini yaratdi.