A.Golova. Ekonomicheskiye i sotsialnie peremeni: monitoring obshestvennogo mneniya
17
Iqtisodiyotni
tartiblashtirish
Ishlab
chiqarish
omillari
va
xizmatlarni
sotib
oladi
Aholiga
moliya-
kredit
xizmat
turlarini o‘rsatadi
Resurslarga
mulkiy egalik
qiladi
va
ularni
fo-
ydalanish
uchun sotadi
Iqtisodiy
fao-liyat
qoidalarini
belgilaydi va sha-
roitlarni yaratadi
Soliq
va
boshqa
usullar bilan dar-
omadni qayta taq-
simlashga qatnasha-
di. Bozor ishtirok-
chisi
sifatida
iqtisodiy
faoliyat
ko‘rsatadi
Tovarlar va xiz-
matlar ishlab chiq-
aradi hamda ular-ni
sotadi
Xususiy
tadbir-
korlik
faoliyatini
qo‘llab-quvvatlaydi
va
moliyaviy
ko‘mak beradi
Tovar
va
xizmatlar
sotib oladi
Oilaviy biznes sohasida xizmatlarni yaratadigan mehnat jarayoni va ularni
iste’mol qilish jarayoni bir butun bo‘lib qo‘shilgan bo‘ladi. Xizmatlar faoliyat
shaklida mavjud bo‘ladi, ularni yig‘ib bo‘lmaydi.
Aholiga oilaviy biznes sohasini rivojlantirish texnik taraqqiyot, ya’ni
texnologiya jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishga tayanadi. Bu
sohada
texnologik
operatsiyalarni
mashina
va
apparatlar
yordamida
mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish xizmat ko‘rsatish samaradorligini oshiradi
hamda odamlar mehnatini yengillashtiradi.
Ob’ektiv iqtisodiy qonun hisoblangan mehnat unumdorligining uzluksiz
oshib borishi Oilaviy biznes sohasida xizmat ko‘rsatish natijalarini son va sifat
jihatdan samaradorligini oshib borishi uchun zamin yaratadi. Shunday ekan,
Oilaviy biznes sohasida mehnatning harakteri o‘rganilganda, albatta, uning
natijasini baholash samaradorligini tadqiq etish muhim ahamiyatga ega
hisoblanadi.
Oilaviy biznes sohasida mehnat natijasini baholash yakuniy natijalarga
bog‘liq ravishda uning samaradorligi bilan foydalilik darajasini ifodalovchi
ko‘rsatkichlarni qo‘llash ham maqsadga muvofiqdir.
Mazkur sohada mehnat natijalari mehnat faoliyatinig samaradorligi bilan
chambar-chas bog‘liq bo‘lib, uni oshirish hozirgi vaqtda eng muhim iqtisodiy
vazifa bo‘lib qolmoqda. Mehnat samaradorligi deganda, nima tushunilishini
18
aniqlash bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar muvaffaqiyatli ishlarini va
mehnat natijalarini baholash samaradorligini ta’minlash masalalarini hal etishdagi
strategiya va taktikani ishlab chiqishda katta amaliy ahamiyatga ega.
Oilaviy biznes sohasida mehnat sig‘imini kamaytirish va foydalanish
darajasini oshirish yuzasidan doimiy ravishda olib boriladigan ishlar jarayoni
mehnatni samaralashtirish jarayoni deyiladi. Samaradorlashtirish mehnat
faoliyatinig u yoki bu sohasida yuqoriroq natijalarga erishish va ushbu
natijalarning birligini sarflarni qisqartirish maqsadlarida eng yaxshi yechimlarni
izlashdir.
Oilaviy biznes sohasida mehnat sarflari tarkibiga qarab, texnologik mehnat
sig‘imi va xizmat ko‘rsatish mehnat sig‘imini kamaytirish yo‘nalishlarini tadqiq
etish mehnat samaradorligini oshirish omillari va rezervlarini aniqlash
imkoniyatini yuzaga keltiradi. Bu esa oilaviy biznes texnologik jarayonlarini
mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish borasidagi vazifalarini hal etishda
konstuksiyalar, olimlar, ixtirochilar va oilaviy biznes xizmatchilarini ijodiy
tashbbuskorligini ta’minlash va rivojlantirish katta ahamiyat kasb etadi. Alohida
e’tibor mehnatning harakteri va uning samaradorligini oshirishda yanada
mukammallashtirilgan
oilaviy
biznesni
mashina,
apparat
va
boshqa
texnologiyalarni yaratishga ko‘maklashuvchi, loyhalash sohasidagi nazariy
ishlanmalarni amaliyotga joriy qilishni qo‘llab-quvvtlashga qaratilmog‘i kerak.
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar mehnatnig
harakterini tubdan o‘zgartirdi. Ular o‘rtasidagi ziddiyat va qarama-qarshiliklarni
kamaytirdi. Mulkchilik munosabatlarining rivojlanib borishi mehnat natijalariga
bo‘lgan qiziqishlarni tobora oshirishi uchun shart-sharoit yaratadi. Bu esa mehnat
natijalariga qarab to‘g‘ri rag‘batlantirishin taqazo etadi. Mehnat qachon to‘g‘ri
rag‘batlantirsagina unga bo‘lgan munosabat ijobiy amalga oshiriladi. Iqtisodiy,
ijtimoiy va siyosiy barqarorlik ham mehnatning to‘g‘ri rag‘batlantirilishiga
bevosita bog‘liq.
Mehnat bunday sharoitda ijtimoiy harakterga va u oddiy mehnatdan
murakkab shakliga qarab o‘zgarish tendesiyasiga ega bo‘ladi.
Mehnatning iqtisodiy harakterga ega bo‘lishi, uning to‘g‘ri rag‘batlantirilishi
asosida kishilarning manfaatdorligi va kasbiy harakatchanligi o‘sishiga olib keladi.
Bu esa o‘z navbatida jamiyatning har bir mehnatiga layoqatli a’zosini ishlashga,
mehnat qilishga da’vat etadi.
Oilaviy biznes sohasida xodimga rag‘batlantiruvchi ta’sir ko‘rsatishni
ta’minlash uchun uni tashkil etishga qo‘yiladigan ayrim talablarga rioya qilish
zarur. Eng avvlo, mukofotlash ko‘rsatkichlari muayyan bo‘limdagi, korxonadagi
ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatish vazifalariga mos bo‘lishi hamda ushbu
jamoa yoki xodimning mehnat sohasidagi kuch – g‘ayratiga real bog‘liq bo‘lishi
19
kerak. Masalan, oilaviy biznes bo‘yicha shartnoma majburiyatlariga rioya qilish
ko‘rsatkichini mukofotlash tizimiga kiritgan vaqtda uni bajarilishi uchun, eng
avvalo, korxonaning rahbari, shuningdek mazkur xizmatlar bo‘yicha ma’sul shaxs
javob berishini hisobga olish kerak. Binobarin ushbu ko‘rsatkichni aynan mana shu
xodimlarni mukofotlash paytida nazarda tutish maqsadga muvofiqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
