Мавзу: Ўзбек давлатчилигининг шаклланиши ва дастлабки тараққиёт босқичлари

Спитамен бошчилик қилди. Сўғдиёна ва Бақтрияда маҳаллий халқларнинг чуқур ишончини қозонган, катта ҳарбий салоҳият соҳиби Спитамен халқдан лашкар тузиб, дастлаб Искандарнинг Марокандада қолдириб кетган ҳарбий гарнизонига ҳужум қилиб уни янчиб ташлайди. Бу хабар ерли аҳолига катта руҳий қувват бағишлаб, унинг ажнабийларга қарши фаол курашига туртки беради. Искандар ўз қўшинининг бир қисмини қўзғолончиларга қарши Марокандага йўллайди. Бу даврда Искандарнинг ўзи Яксарт (Сирдарё)нинг чап соҳилидаги шаҳарлар ва аҳоли турар жойларини бўйсундириш учун оғир жанглар олиб бораётган эди. Ажойиб жанг тактикасини қўллаган Спитамен Искандар лашкари Марокандага яқинлашиб келаётганини эшитгач, дарҳол шаҳарни тарк этиб, Политимет (Зарафшон) дарёсининг қуйи оқими томон жанг қилиб чекинади. Сўнгра бу ердаги даштли кўчманчиларнинг отлиқ аскарлари билан қўшилиб кутилмаганда қарши ҳужумга ўтади. Бундан саросимага тушган юнон қўшини катта талофатга учраб, қолган-қутган жангчилари билан шаҳарга чекинади. Спитамен Марокандани қамал қилади. Бундан хабар топган Искандар Сирдарё бўйидаги ҳужум ҳаракатларини вақтинча тўхтатиб, ўзи қўшинга бош бўлиб Спитаменга қарши юриш бошлайди. У Марокандага етиб келганида Спитамен кучлари аллақачон бу жойни тарк этиб, Сўғдиёнанинг чўллик қисмига чекинган эди. Искандар Спитамендан ўч ололмагач, бутун қаҳри-заҳрини Зарафшон аҳолисига қаратади. У Спитамен кучларини таъқиб қилиб, Марокандадан чўлли ҳудудлар томон борар экан, йўл-йўлакай мингдан зиёд тинч аҳолини қириб ташлагани тарихий манбаларда учрайди. Бироқ у бари-бир маҳаллий халқларни ўзига узил-кесил бўйсундира олмайди.
Искандар Доронинг юз минглаб мунтазам лашкарларига қарши жанг олиб боришдан кўра Спитамен бошчилигидаги қўзғолончиларга қарши курашиш қийин эканлигини тушуниб етади. Негаки, ерли аҳоли ўзининг ҳар бир қарич тупроғи, дарё-кўли, қир-адири, қояси учун душман билан жон бериб, жон олишиб курашган. Искандар армиясининг енгилмаслиги тўғрисидаги афсоналар ҳам бизнинг юртимизда барҳам топди. Охири шундай бўлиб чиқдики, Ўрта Осиё ерларини куч, қурол билан енга олмаслигига кўзи етган Искандар ақлу заковат, ҳийла йўли билан иш тутиб, маҳаллий аҳолининг юқори табақаси, зодагонлари билан умумий тил топишга, ерли халқнинг миллий удумлари, урф-одатлари, маросимларини қабул қилишга мажбур бўлади. Шундай йўл билан Сўғдиёна улуғларидан