Мавзу юзасидан маъруза матнлари мавзу: Инсон ва фуқаро ҳуқуқларига оид асосий тушунчалар, уларнинг турлари, кафолатлари ва бурчлари

Ёдда тутинг:

Конституциянинг 20-моддасида “Фуқаролар ўз ҳуқуқ ва эркинларини амалга оширишда бошқа шахсларнинг, давлат ва жамиятини қонуний манфаатлари, ҳуқуқлари ва эркинликларига путур етқазмаслиги шарт” – деб мустаҳкамланган.

Бошқаларни манфаатига (фуқаро, жамият, давлат манфаати) зарар етказилса, зарар етказган фуқаро ҳуқуқи чекланади, суд қарорига асосан шундай ҳолларда, ҳамда хавфсизлик нуқтаи назаридан фуқароларнинг ҳуқуқларини чеклаш мумкинлиги халқаро ҳуқуқий ҳужжатларда ҳам қайд қилинган бўлиб, Ўзбекистон Конституциясининг мазкур нормаси (фуқаро ҳуқуқини чеклаш ҳақидаги) халқаро нормаларга ҳам тўла мос тушади.


Ёдда тутинг:

Ўзбекистонда фуқаролик қуйидаги принципларга асосланади:
- Ягона фуқаролик, яъни икки ва кўп фуқаролик тан олинмайди;
- фуқароликда тенглик принсипи мавжуд;
- фуқароликка эга бўлиш, фуқароликдан чиқиш ихтиёрийликка асосланади;
- фуқароликдан мажбурий чиқаришга йўл қўйилмайди;
- Ўзбекистон фуқаролари ҳуқуқлари, эркинликлари, манфаати мамлакат ташқарисида ҳам давлат томонидан ҳимоя қилинади.

Хорижий адабиётларда, ушбу тушунчаларга қуйидагича таърифлар берилган. Масалан, “инсон ҳуқуқлари” тушунчасининг ўзи, аввалданоқ инсоннинг моҳиятини очиб берувчи, уни инсон сифатида ўзини тута билишини кўрсатиб берувчи қадриятлар билан чамбарчас боғлиқ бўлган табиий ҳуқуқнинг пайдо бўлиши билан вужудга келди.
Инсон ҳуқуқлари инсон табиатига оид шундай ҳуқуқлардирки, уларсиз инсон инсоний мавжудот сифатида мавжуд бўла олмайди. Ушбу ҳуқуқ ва эркинликлар инсонга ўзининг инсоний сифатларини, интеллектини, қобилиятини ривожлантириш, улардан фойдаланиш ҳамда руҳий ва бошқа эҳтиёжларини қондириш имкониятини беради.
Инсонларни бирлаштирган жамият ишлаб чиқариш ва моддий бойликларни тақсимлаш жараёнида, шунингдек сиёсий, маданий ва ижтимоий борлиқнинг бошқа соҳаларида иштирок этувчи турли алоқалар тизимида жойлашган муайян кишилардан ташкил топган.
Юридик адабиётлар ва қонунчиликда инсон ҳақида гапира туриб, шахс, фуқаро, субъект каби атамалар ҳам ишлатилади. Инсон ижтимоий алоқалардан ташқари олинган, яъни тирик мавжудот, инсоният наслининг вакили сифатида қаралиши мумкин. “Инсон” тушунчаси инсоният наслининг биологик моҳиятини ифодалайди, унинг қобилияти онгли фаолият юритишдир. Шахс тушунчаси инсоннинг ижтимоий моҳиятини ифодалайди, унинг қобилияти бошқа кишилар билан кўп сонли ижтимоий алоқаларга киришишдир. Фуқаро — бу унинг давлат билан муносабатларидан олинган инсондир, яъни маълум ҳуқуқий мақомга эга бўлган шахс.
Айтиш жоизки, халқаро ҳуқуқда ҳам, миллий ҳуқуқда ҳам, шахснинг фуқаролиги - унинг фуқаролиги тегишли бўлган давлат ва бошқа давлатлар билан ўша шахс ўртасида бўладиган алоқаларнинг кўпгина жиҳатларини белгилайди. Айтиб ўтилганидек:
Токи шахслар тўғридан тўғри халқаро ҳуқуқнинг субектлари эмас экан, айнан фуқаролик шахслар ва халқаро ҳуқуқ ўртасидаги боғловчи воситадир. Шахсларнинг халқаро ҳуқуқ афзалликларидан нормал фойдалана олиши айнан уларнинг фуқаролиги туфайлидир⁷.