Mavzu: yaimni hisoblashga daromadlar bo’yicha yondashuv. Reja

Joriy yildagi bozor savatiningbahosi
shuyilning narxlarida 
Joriy yil deflyatori = ------------------------------------------------ x 100 
Joriy yildagi bozor savatining bahosi 
bazis yili narxlarida 
Agarda o’tgan davr ichida yalpi ichki mahsulotning natural hajmi 
o’zgarmasdan qolgan bo’lsa, uning nominal qiymati shuncha oshadi. Narxlar 
darajasi pasayayotgan bo’lsa, unda narxlar indeksi yoki deflyator 100 foizdan kam 
darajagacha tushib ketadi. YaIM narxlari indeksining joriy yilda bazis yilga 
qaraganda ko’tarilib borishi inflyatsiyani va aksincha, uni kamayib borishi 
deflyatsiyani bildiradi. Milliy ishlab chiqarish hajmini o’zgarishiga narxlarning 
ta’sirini bartaraf etish maqsadida deflyator yordamida real yalpi ichki mahsulot 
hisoblanadi. 
Nominal YaIM 
Real YaIM = -------------------------- x 100 % 
Deflyator 
Iqtisodiy amaliyotda deflyator bilan bir qatorda inflyatsiya darajasini yana bir 
ko’rsatkichi – iste’mol narxlari indeksi (INI) yoki hayot kechirish qiymati indeksi 
keng qo’llaniladi. Bu ko’rsatkich ham deflyator kabi bozor savati yordamida 
aniqlanadi. Ammo, bu erda bozor savatiga faqat aholining iste’mol byudjeti asosini 
tashkil etuvchi iste’mol mollari va xizmatlar kiritiladi, holbuki, deflyatorni 
hisoblanayotganda bozor savatining sezilarli qismini ishlab chiqarish uchun 
mo’ljallangan tovarlar tashkil etadi. Iste’mol narxlari indeksi joriy yilda bazis yilga 
qaraganda qayd etilgan iste’mol bumlari va xizmatlar turkumining qiymatini 
qanday o’zgarayotganini aks ettiradi. Boshqacha aytganda, bu indeks yordamida 
xar bir kishining, oilaning va barcha aholining hayot kechirish qiymati yoki 
turmush darajasi qanday o’zgarayotganini aniqlash mumkin. 
Demak, iqtisodiyotda doimiy inflyatsiya jarayonining mavjudligi 
makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni taqqoslama baholarda hisoblashni zarur etib 
qo’yadi. Chunki, inflyatsiya iqtisodiyotning real holatini buzib ko’rsatadi. 
Iqtisodiyotni tahlil qilish, muammolarni aniqlash hamda boshqaruv qarorlarini 
qabul qilishni qiyinlashtiradi. Bu vazifani bajarish uchun joriy baholarda 
hisoblangan nominal ko’rsatkichlardan emas, balki taqqoslama (bazis) baholarda 
hisoblangan real ko’rsatkichlardan foydalanish zarur. Baholar indeksini yoki 
inflyatsiya darajasini hisoblash uchun: deflyator; iste’mol narxlari 
indeksi(Laspeyres indeksi); sanoat ishlab chiqarish baholari indekslari hisoblanishi 
lozim.