Mavzu: VII asrdan XIV asrning birinchi yarmigacha maktab va pedagogik fikrlar taraqiyoti

Movarounnahrda Islom talimoti g’oyalarining yoyilishi

• Movarounnahrda Islom talimoti g’oyalarining yoyilishi, kishilar tomonidan shariat qoidalari, Islom dini aqidalariga bo’ysunish, yagona va qudratli Ollohga sig’inish; Ollohning yerdagi rasuli (elchisi) bo’lgan Muhammad alayhis-salom ko’rsatmalariga rioya etish xalqning ongiga chuqur singib, ular tomonidan mazkur din asoslarining qabul qilinishiga zamin hozirladi. Natijada Movarounnahrda islomiy qadriyatlar tarkib topa boshladi.

Arablar islom dinini tarqatishda turli usullardan foydalanadilar. Jumladan, islom dinini qabul qilganlar soliqlardan ozod etiladi. Shuningdek istilochilar xalqning boy madaniy merosini yo’q qilishga kirishdilar. Chunki mahalliy aholi boy ma’naviy merosi yillar davomida tarkib topib, mahalliy urf-odatlar va diniy an’analar yangi dinni qabul qilishga yo’l bermas edi. Bu xaqda o’zbek xalqining buyuk olimi Abu Rayhon Beruniy shunday yozgandi: «Qutayba esa Xorazm xatini yaxshi biladigan, ularning xabar va rivoyatlarini o’rgangan va (bilimini) boshqalarga o’rgatadigan kishilarni halok etib, butkul yo’q qilib yuborgan edi. Shuning uchun u (xabar va rivoyatlar) Islom davridan keyin haqiqatni bilib bo’lmaydigan darajada yashirin qoldi. Keyin: Qutayba ibn Muslim al-Bahiliy xorazmliklarning kotiblarini halok etib, bilimdonlarini oldirib, kitob va daftarlarini kuydirgani sababli ular savodsiz qolib, o’z ehtiyojlarida yodlash quvvatiga suyanadigan bo’ldilar».

Arablar islom dinini tarqatishda turli usullardan foydalanadilar. Jumladan, islom dinini qabul qilganlar soliqlardan ozod etiladi. Shuningdek istilochilar xalqning boy madaniy merosini yo’q qilishga kirishdilar. Chunki mahalliy aholi boy ma’naviy merosi yillar davomida tarkib topib, mahalliy urf-odatlar va diniy an’analar yangi dinni qabul qilishga yo’l bermas edi. Bu xaqda o’zbek xalqining buyuk olimi Abu Rayhon Beruniy shunday yozgandi: «Qutayba esa Xorazm xatini yaxshi biladigan, ularning xabar va rivoyatlarini o’rgangan va (bilimini) boshqalarga o’rgatadigan kishilarni halok etib, butkul yo’q qilib yuborgan edi. Shuning uchun u (xabar va rivoyatlar) Islom davridan keyin haqiqatni bilib bo’lmaydigan darajada yashirin qoldi. Keyin: Qutayba ibn Muslim al-Bahiliy xorazmliklarning kotiblarini halok etib, bilimdonlarini oldirib, kitob va daftarlarini kuydirgani sababli ular savodsiz qolib, o’z ehtiyojlarida yodlash quvvatiga suyanadigan bo’ldilar».