Мавзу: Валюта рискини бошқаришда замонавий ахборот технологияларидан фойдаланиш


Валюта рискини бошқариш бўйича хориж тажрибаси



Download 173,37 Kb.
bet4/15
Sana14.02.2023
Hajmi173,37 Kb.
#911046
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15
Bog'liq
рискини бошқаришда замона

1.2. Валюта рискини бошқариш бўйича хориж тажрибаси
Валюта риски - бу валюталарнинг курсини тебраниши натижасида юзага келадиган зарар кўриш хавфидир. Шу сабабли, валюта курсларининг баркарорлигини таъминлаш валюта риски даражасини пасайтиришнинг зарурий шарти ҳисобланади.
1971 йилдан бошлаб, ривожланган саноат мамлакатлари валюта курсининг сузиш режимига ўта бошлади. Бу даврда, 1973 ва 1979 йиллар истисно қилинадиган бўлса, Японияда жорий операциялар бўйича ижобий сальдонинг сақланиши таъминланди. Бу ҳолат Япониянинг саноатида узоқ вақт давомида юқори даражадаги рақобатбардошликнинг сақланганлигини кўрсатади. Йирик миқдордаги жорий операциялар профицита, ўз навбатида, иеннинг қадрини муттасил ошишига сабаб бўлди. 1971 йилдан бошлаб 25 йил мобайнида иеннинг АҚШ долларига нисбатан алмашув курси 360 иендан қарийб 100 иенгача ревальвацияланди. Иен қадрининг мунтазам ошиши кузатилсада, яқин йилларгача жорий операциялар ижобий қолдиғида ўсиш
10 Федякина Л.Н. Международные финансы. - СПб.: Питер, 2005. - 127 с.
11
кузатилди. Бу эса Япониянинг рақобатбардош экспорт саноатининг янги авлодини ишлаб чиқаришга юқори даражада мосланувчанлиги билан изоҳланади. Ҳозирги кунда машина, усқуналар ва компьютерларнинг Япония умумий экспортидаги салмоғи 60 фоиздан кўпроқни ташкил этади.
XX аср 60-йилларининг иккинчи ярми ва 70-йилларнинг бошларида Европа ва Америка мамлакатларида валюта-молиявий инқирозларга жавобан инфратузилмавий бозор институтларидан бири сифатида валюта биржаларини ташкил этиш давлат томонидан тартибга солиш ва назорат тизимининг асосий элементларидан бирига айланди. Валюта биржаларида жорий экспорт-импорт операциялари, шунингдек, капиталлар ҳаракати билан боғлиқ операциялар бўйича хорижий валютанинг олди-сотдиси амалга оширилгани боис, инқироз ва мамлакатдаги молиявий бекарорлик шароитида валюта биржалари фаолиятининг аҳамияти ортади. Бошқача айтганда, валютавий беқарорлик шароитида биржа валюта бозорининг роли ошади, аксинча ҳолатда эса, банклараро биржадан ташкари бозорнинг кучайиши юз беради.
Молиявий инқироз шароитида аҳоли ва хўжалик субъектларининг миллий валютага нисбатан ишончининг пасайиши оқибатида миллий пул бирлиги сезиларли даражада кадрсизланади. Бунда марказий банкларнинг кенг кўламли валюта интервенцияси, айниқса бу валюта биржаси оркали амалга оширил ганда, юқори сам ара беради. Бошқача айтганда, мамлакатда валюта биржасининг бўлиши валюта инқирозлари ва унинг салбий оқибатларига қарши янада самарали курашиш имконини беради.
XX асрнинг 50-60 йилларида биржа валюта институтлари қатор Ғарбий Европа давлатлари, жумладан, Франция, Германия, Бельгия, Голландия, Люксембург ва Скандинавия мамлакатларида ташкил этилди. Шу билан бир вақтда, валюта бозори иштирокчилари фаолиятини тартибга солувчи қонунчилик ҳужжатларига тегишли узгартиришлар киритилди ва валюта бозори устидан давлат назорати кучайтирилди.
Шуниси эътиборга моликки, Бреттон-Вудс келишувининг имзоланиши ва Халқаро валюта фондининг ташкил топиши валюта захиралари категорияларининг пайдо бўлишига, кейинчалик эса, эркин сузиш курсига эга бўлган валюталар бозорининг вужудга келишига сабаб бўлди.
Шунингдек, Европа валюта иттифоқи ва европа валюта ҳамжамияти фондининг ташкил топиши жаҳон валюта тизимининг икки қутбли тизимга айланишига замин яратди.
Валюта битимлари муддати жиҳатидан валюта бозори спот (жорий) ва муддатли валюта бозорига ажратилади. Спот бозорида томонлар хорижий валютани зудлик билан етказиб бериш бўйича битим тузадилар. Бунда спот битами у тузилган кундан кейин икки банк иши куни мобайнида ҳисобкитоблар амалга оширилишини назарда тутади. Муддатли валюта бозори ундаги битимларнинг (валюта деривативлари) муайян баҳо ва микдор, шунингдек, белгиланган муддатга эга бўлиши билан тавсифланади.
Валюта курсининг сузиш режимига ўтилиши билан етакчи валюталар алмашув курслари беқарор тус олди. Бу ҳолат келажакдаги муаяйн муддатда бажариладиган битимлар микдорининг сезиларли даражада ортиши, шунингдек, валюта ва молиявий активлар муддатли савдосига ихтисослашган биржаларнинг пайдо бўлишига сабаб бўлди. Масалан, Лондон халкаро молиявий фьючерелар биржаси (London International Financial Futures Exchange), Амстердамдаги Европа опцион биржаси (European Options Exchange), Франкфуртдаги Немис муддатли биржаси (Deutsche Tenninboerse), Сидней фьючерс биржаси (Sydney Futures Exchange), Австрия муддатли опцион биржаси (Oesterreichische Termin Option-sboerse) шулар жумласидандир.
Валюта бозори иштирокчиларининг курс баркарорлигини таъминлаш ва валюта рискини хеджирлашга бўлган талабининг ортганлигини ҳисобга олиб, биржалар анъанавий хорижий валюталар савдосини ташкиллаштириш билан бир қаторда, валюта деривативлари савдоларини ташкиллаштириш
бўйича хизматлар кўламини оширди. Таҳлиллар кўрсатишича, дунёнинг етакчи биржаларининг бешдан уч қисми (60%) (CBOT-Chicago Board of Trade, CME-Chicago Mercantile Exchange, EURONEXT) листингида базавий активи валюта ҳисобланган муддатли битимлар мавжуд.
Шундай қилиб, валюта бозоридаги таркибий ва сифат ўзгаришларига мос равишда, валютавий биржа инструментлари билан боғлиқ битимларнинг ҳажмида ўсиш кузатилган.
Бир катор мамлакатларда (Хитой, Филиппин, Коста-Рика) валюта биржалари тажрибалари шуни кўрсатдики, валюта биржалари, биринчидан, валюта бозори давлат томонидан етарлича қаттиқ назорат қилинадиган шароитда ўта зарур; иккинчидан, банклараро валюта бозори билан ҳеч қачон келишилган ҳолда фаолият юритмайди; учинчидан, миллий иқтисодиёт ривожланишини рағбатлантириш ва барқарорлаштириш учун муҳим инструмент ҳисобланади. Хозирда валюта бозорининг янги сегмента электрон биржаларнинг фаол шаклланиш жараёни юз бермокда. Бу эса, глобаллашув биржаларга ҳам хос эканлигидан далолат беради. Бу ўринда, биржа савдоларининг автоматлашуви, яъни "овоз бериш" тизимидан электрон биржа савдолари тизимига ўтилишини инфратузилмавий ўзгаришлар тенденциясини белгилаб берувчи омил сифатида эътироф этиш мумкин. Ривожланган мамлакатларда энг машҳур ва йирик электрон биржа валюта бозорлари қаторига Сштепех (Карринэкс), Atriax (Атриакс) ва FX Alliance - Fxall (Форексолл) кабиларни киритиш мумкин.
Биржадан ташқари валюта бозори тузилмаси электрон тармоқлар орқали кўп сонли бозорларга кириб бориш имконияти билан устунликка эга. Бу эса, биржадан ташқари валюта бозорига қарши рақобатга киришиш учун биржалар ўртасидаги ҳамкорликнинг ривожланишига туртки бўлмокда. Масалан, Осиё-Тинч океани ҳудудидаги кооперация доирасида Токио фонд биржаси Австралия, Сингапур, Тайван, Малайзия, Гонконг, Корея, Таиланд ва Филиппин биржалари билан ўзаро ҳамкорлик меморандумини тузишга
муваффақ бўлган. Ҳосила қимматли қоғозлари савдоси бўйича биржалар ўзларининг GLOBEX федерациясини тузган бўлиб, унинг таркибига Чикаго товар биржаси (СМЕ), Сингапур биржаси ва француз биржаси (MATIF) киради. Шунингдек, молиявий бозорлар интеграциялашувининг замонавий босқичида, айниқса, Европада биржаларнинг қўшилиш ва бирлашув жараёнларининг кучайганлигини ҳам қайд этиш ўринлидир. Бунинг ёрқин мисоли, Euronext биржаси ҳисобланади. У ўзида Франция, Нидерландия, Белгия ва Португалия бозорларини бирлаштиради. Бундай бирлашувлар, ўз навбатида, алоҳида қимматли қоғозларга қўйилмалар билан боғлиқ риск даражасини пасайтириш мақсадида турли ҳосила инструментларини муомалага киритиш имкониятини беради. Фикримизча, валюта биржаларининг интеграциялашуви ва пировардида жаҳон валюта биржасини ташкил этиш орқали хорижий валюталар учун бир хил котировкаларнинг шаклланишига эришиш валюта бозорининг халкаро савдо, капиталлар ва кредитларнинг халкаро ҳаракатига янада самарали хизмат қилишига замин яратади. Чунки ҳозирги пайтда товар ва хизматлар экспорти ва импорта, шунингдек, хорижий инвестициялар бўйича конверсион операцияларга нисбатан спекуляция мақсадидаги конверсион операциялар сезиларли даражада юқоридир. Биргина 2006 йилда товарлар ва хизматлар экспорти 10,5 трлн. АҚШ долларини, хорижий инвестициялар ҳажми - 1800 млрд. АҚШ доллари ва жаҳон банк тизимидаги хорижий активлар микдори - 9,7 трлн. АҚШ долларини ташкил қилган шароитда, кунлик валюта операциялари айланмаси 2 трлн. АҚШ долларини ташкил қилган. 2007 йилга келиб эса, бу кўрсаткич 3,2 трлн. АҚШ долларига етган .
Жаҳон валюта биржасининг шаклланиши учун эса, миллий валюта бозорларининг иқтисодий ҳуқуқий бирлиги, бозор иштирокчиларининг бир хиллиги (яъни кайси давлатга тегишли бўлишига қарамай жаҳон валюта биржаси барча иштирокчиларининг ягона тизими шаклланади) ва жаҳон валюта биржаси фаолиятини самарали ташкил қилиш учун барча
15
иштирокчиларга унификациялашган "умумжаҳон" қоидаларини ишлаб чиқилиши, жаҳон валюта биржаси ягона инфратузилмасининг таркиб топиши асос бўлиб хизмат қилади.
Бундан ташқари, валюта бозоридаги спекуляция операциялари ҳажмини сол иқл ар орқали чеқлаш бўйича ҳам илмий-назарий қарашлар мавжуд.
1972 йилда Ж.Тобин томонидан валюта курсининг кескин тебранишига барҳам бериш мақсадида валютавий спот битимларига халқаро даражада унификациялашган солиқ солиш амалиётини жорий қилиш таклиф қилинган. Бундан кузланган мақсад, маҳаллий ва халқаро валюта бозорларида конверсион операцияларни тақозо этувчи спот битимларининг таннархини ошириш билан спекулянтлар фаолиятига нисбатан салбий таъсирни юзага келтириш ҳисобланади. Чунки спот битимлари ҳажмига нисбатан Тобин солиғини қўлланилиши, спекулянтларнинг спот битимлари ҳажмини оширишга бўлган рағбатини пасайтиради ва валюта курсининг барқарорлашувига олиб келади.
Тобин солиғи валюта сиёсатидаги ўзгаришларга спекулянтларнинг реакцияси туфайли юзага келадиган тартибсизликларни камайтириш ва халкаро молиявий ташкилотлар томонидан инструмент сифатида фойдаланилиши натижасида глобал молиявий барқарорликни оширишга хизмат қилса-да, у, ўз навбатида, валюта бозори ликвидлилигига нисбатан кучли салбий таъсирни юзага келишига, шунингдек, халқаро валюта бозорлари фаолиятини самарадорлигини пасайишига сабаб бўлиши мумкин. Шундай қилиб, валюта курсидаги тебранишларни солиқларни қўллаш орқали тартибга солиш бозор қоидаларига зид бўлиб, халқаро валюта бозорларидаги ликвидлиликка нисбатан салбий таъсир қўрсатгани боис мақсадга мувофиқ саналмайди.
1970-йилларга қадар валюта курслари "товарли ёндашув" асосида аниқланиб қелинди. Яъни бунда миллий валютага бўлган талаб асосан
16
товарлар бозорида вужудга қелиши эътироф этилди. Товарлар экспортининг ошиши миллий валютага бўлган талабнинг ошишига, импорт ҳажмидаги ўсиш эса, миллий валютага бўлган талабнинг пасайишига олиб қелади. Шунга мувофиқ тарзда, савдо балансининг ижобий қолдиғига эришган давлатларда миллий валюта кадрининг ортиши, салбий қолдиққа эга бўлган давлатларда эса, аксинча, валюта қадрининг пасайиши қузатилиши лозим. Бу ёндашувнинг танқидга учраши сабабларидан бири валюта операциялари ҳажмининг товар ва хизматлар бозорига нисбатан сезиларли даражада юқорилиги ҳисобланади.
Эътироф этиш жоизки, Россия рубли алмашув курсининг Россиянинг энг йирик ташки савдо ҳамкорлари миллий валюталарининг номинал алмашув курсига нисбатан ошиш тенденцияси сақланиб турибди. Россия Марказий банкининг амалдаги методологиясига мувофиқ, хорижий валюталарга нисбатан рублнинг реал самарали курсини ҳисоблашда Россиянинг асосий ташки савдо ҳамкорлари бўлган мамлакатларнинг валюталари ҳисобга олинади (бунда мамлакат ташқи савдо айланмасининг умумий ҳажмида хорижий ҳамкор давлатнинг улуши 0,5 фоиздан кам бўлмаслиги керак). 2005 йилда бундай мамлакатларнинг сони 34 тани (уларнинг улуши Россия умумий ташки савдоси айланмасининг 86 фоизини ташкил қилади) ташкил қилган бўлса, 2006 йилда уларнинг сони 35 тага (уларнинг улуши Россия умумий ташқи савдоси айланмасининг 87 фоизни ташкил қилди) етди. Рублнинг реал самарали курсини ҳисоблашда инобатга олинадиган кўпгина мамлакатларнинг валюталари Россиянинг ташки савдосида 4 фоиздан камроқ салмоқни эгаллайдиган давлатларнинг валюталаридир. Рублнинг реал самарали курсини ҳисоблашда инобатга олинадиган ва салмоғи 4 фоиздан ошган 7 та мамлакатга Германия, Белоруссия,
Украина, Хитой, Италия, Голландия ва АҚШ киради. Россиянинг
17
умумий ташки савдо айланмасида уларнинг умумий улуши 2005 йилда
50,2 фоизни, 2006 йилда эса, 51,3 фоизни ташкил қилади11. Россиянинг асосий еттита савдо ҳамкорларининг валюталарига нисбатан реал курс индексининг динамикаси рублнинг хорижий валюталарга нисбатан умумий кўрсаткичидан юқоридир. Таҳлил қилинган мазкур давр мобайнида рублнинг реал самарали алмашув курси 26,7 фоизга, Россиянинг еттита асосий савдо ҳамкорларининг валюталарига нисбатан эса - 32,4 фоизга ошган. Демак, реал самарали курсга кўра, Россияда ишлаб чиқарилган товарлар мазкур мамлакатларникига нисбатан ўзининг нарх сиёсати нуқтаи-назаридан рақобатбардошлигини сезиларли даражада йўқотган.
www.cbr.ru11 сайти ва Россия Федерацияси Давлат статистика кўмитаси расмий бюллетенлари маълумотлари асосида муаллиф томонидан ҳисобланди.

Download 173,37 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish