Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

8-Mavzu: XX asrda G’arbiy Evropa mamlakatlari va AQSH teatri (
1917-
1945 yillarda
) 
Reja: 
1.
Fransuz teatri. Tafakkur dramasi Jan Jirodu ijodi. 
2.
Ingliz teatri. Jon Baynton Pristli hayoti va ijodi. 
3.
Nemis teatri. Ernest Toller va Bertolt Brext hayoti va ijodi. 
4.
Italiya teatri. Luidji Pirandello ijodi. 
5.
Ispan teatri. Garsia Lorka hayoti va ijodi. 
6.
AQSHda teatr san’atining vujudga kelishi va rivojlanishi. 

---

 
Adabiyot va san'at XX asrda turli falsafiy maktab, siyosiy g'oyalar ta'sirida 
misli ko'rilmagan yangi va xilma-xil ifoda usullari bilan boyidi. 
1910-yillarda Germaniyada tug'ilgan ekspressonizm yo'nalishi XX asr san'atiga 
xos voqelik bo'lib, u birinchi jahon urushi davrida sarosimaga tushgan ziyolilar 
kayfiyatining badiiy in'ikosiga aylandi. Bu oqim 1920-yillarning o'rtalarigacha 
nemis teatri va dramasida o'zini namoyon etib, nihoya topadi. 
Syurrealizm («oliy realizm») yo'nalishi ham jahon urushi tufayli yuz bergan 
mushkul ijtimoiy sharoitda avval Fransiyada paydo bo'lib, so'ng Ovro'po 
miqyosida ildiz ota boshladi. Umuman olganda, ko'zdan kechiriluvchi tarixiy 
davrda san'at o'tkinchi oqimlar ta'sirida emas, balki asosiy badiiy yo'nalish — 
demokratik realizm bayrog'i ostida rivojlanib bordi. 
30-yillarda dramaturgiya va teatr sohasida keng tarqalgan rivoyatnavislik XX 
asr badiiy izlanishlarining muhim xususiyatiga aylanadi. 20-yillar va ayniqsa 30-
40-yillarda Yu. O'Nil, T. S. Eliot, J. Jirodu, J. Anuy, J. Sartr kabi turli badiiy
yo'nalishlarga mansub dramaturglar o'z asarlarida afsonalarga murojaat etib, 
ma'lum mifologik sujetlar asosida davr muammolarini tadqiq etdilar. 
Fransuz teatri 30-yillarda yuksalish davrini boshdan kechirdi. Jamiyatda tanglik 
vaziyat chuqurlashib, xalqaro munosabatlar keskin tus olgan sharoitda fransuz 
badiiy ziyolilari boshqa mamlakatlarning madaniyat arboblari bilan yelkama-yelka 
turib, qora kuchlar va fashizmga qarshi kurash olib bordilar. Tafakkur drama-
turgiyasi keng avj ola boshlaydi. 
Urush yillari Fransiyada ekzistensializm falsafiy oqimiga bir qadar bog'liq 
tarzda muammoli tafakkur teatri an'analari yashashda davom etadi. Jan Pol Sartr 
fransuz ekzistensializmining sorboniga aylanadi. Ekzistensializm ruhidagi 
asarlarda insonning ulug'vorligi, uning o'zligini yo'qotmay, yorug' dunyo 
azoblariga mardonavor peshvoz chiqishi, ya'ni ruhiy kuchning ustuvorligi g'oyasi 
ifoda etildi. Sartning shu yo'nalishda yozilgan «Pashshalar» (1943) pyesasi urush 
davri sharoitida Qarshilik harakati g'oyasiga hamohang tarzda jaranglaydi. Jan 
Anuyning «Antigona» asari ham ekzistensializm usuli ta'siri ostida yozilgan. 

---