Mavzu: tafakkur to’G’risida umumiy tasavvurlar reja

Taqqoslash operasiyasi ikki xil yo’l bilan amalga oshishi mumkin: amaliy (konkret narsalarni bevosita solishtirish) va nazariy (tasavvur qilinayotgan obrazlarni va narsalarni ongda fikran taqqoslash). Agar inson ikki boylam yukni qo’l bilan ko’tarib, bir necha xil taom mazasini qiyoslasa, ikki paykal paxtazor hosildorligini taqqoslasa- bu amaliy taqqoslash bo’ladi. Shuningdek, o’quvchilar ikki qalam yoki sterjenni, chizg’ichni yog’ochga yoki qog’ozga solishtirsalar, u analogik holatdagi misol bo’la oladi. Bundan tashqari, metr bilan masofani (gazlamani), tarozi bilan og’irlikni termometr bilan haroratni, teleskop bilan osmon jismlarini o’lchash paytida ham taqqoslash jarayoni vujudga keladi.
Inson tevarak-atrofdagi narsa va hodisalarning barchasini bevosita aks ettirish, qo’l bilan paypaslash imkoniyatiga ega emas. Shu boisdan to’planadigan bilimlarning aksariyati qo’l bilan ushlash, ko’z bilan kuzatish evaziga emas, balki fikr yuritish orqali, mantiq yordamida anglashiladi. Ular o’rtasidagi o’xshash va farqli alomat hamda belgilar nazariy taqqoslash asosida ajratiladi. Demak, inson olayotgan keng ko’lamdagi informasiyalar farqini fikran taqqoslash yordamida anglab yetadi. Jumladan, o’quvchilar dilda o’ylayotgan narsalarni fikran solishtirib ko’radilar. Ba’zan turli yoshdagi kishilar o’z tengdoshlari xarakterida, qiziqishida, yurish-turishida, muomalasida va boshqa xususiyatlarida o’xshashlik va tafovut borligini topadilar.
Kishilar narsa va hodisalarni biron belgiga (alomatga) asoslanib taqqoslashda qiyinchiliklarga uchraydilar. Shuning uchun berilayotgan informasiyalar mohiyatiga diqqat-e’tibor qilish shart. Kishilar uchun taqqoslash prinsipi tushunarli va aniq bo’la borsa, mavjud qiyinchiliklarni bartaraf qilish imkoniyati tug’iladi Inson oldiga aniq maqsad qo’yilsa, yoinki o’rganilayotgan obyekt mohiyatiga kirib borish uchun ustanovka berilsa, fikran taqqoslashda xatolar miqdori keskin kamayadi.
Shaxsiy kuzatishlarimizning ko’rsatishiga qaraganda, taqqoslash operasiyasida katta yoshdagi kishilarda va o’quvchilarda uchraydigan asosiy kamchilik bu jarayonni noto’g’ri tasavvur qilish yoki xato tushunishdir, ya’ni taqqoslash deganda ikki va undan ortiq narsalarni yonma-yon qo’yishlik deb, faraz qilishlikdir. Inson shaxsiy faoliyatida, ta’lim jarayonida taqqoslash ustida qanchalik ko’p mashq qilsa, taqqoslash ko’nikmasi paydo bo’lsa, unda fikr yuritish shunchalik samarali bo’ladi.